«Πόλεμο» με συγκεκριμένο ποντιακό λόμπι που λυμαίνεται επί δεκαετίες το προσκύνημα της Παναγίας Σουμελά και διαχειρίζεται -κατά πολλούς αδιαφανώς- εκατομμύρια ευρώ από χορηγίες πιστών και σωματείων, ανοίγει η υπουργός Παιδείας Αννα Διαμαντοπούλου με νομοσχέδιο που θα βάζει τέλη στο νομικό και διοικητικό καθεστώς του ιδρύματος. Εξέλιξη που είναι βέβαιο πως θα προκαλέσει την εξέγερση οργανωμένων συμφερόντων που δρουν «επαγγελματικά» στους κόλπους των ποντιακών σωματείων.Η κ. Διαμαντοπούλου, την περασμένη Τετάρτη, παρουσίασε ενώπιον των μελών του Κοινοβουλευτικού Τομέα Εργασίας (ΚΤΕ) Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων του ΠΑΣΟΚ το σχετικό νομοσχέδιο για την Παναγία Σουμελά και δήλωσε αποφασισμένη να προστατεύσει το λίκνο του Ποντιακού Ελληνισμού.
Αφετηρία για την πρωτοβουλία της στάθηκαν οι διαμαρτυρίες εκατοντάδων ποντιακών σωματείων για το καθεστώς της οικογενειοκρατίας που διέπει το Ίδρυμα της Παναγίας Σουμελά, το οποίο όχι μόνο διοικείται από ομώνυμο σωματείο επί 47 ολόκληρα χρόνια, αλλά και ο πρόεδρός του προέρχεται από την ίδια οικογένεια! Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι είναι οι δηλώσεις του Σωματείου «Παναγία Σουμελά» ότι είναι «εγγυητής, φρουρός και κάτοχος της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας» και ότι δικαιούται να αποφασίζει για την παραμονή ή μη της εικόνας στο ναό του Βερμίου.
Η απάντηση που έδωσε μέσω της γνωμοδότησής του (79/5.8.2006) ο επίτιμος αντιπρόεδρος του ΣτΕ Αναστάσιος Μαρίνος για λογαριασμό της Ιεράς Συνόδου ήταν αποστομωτική: «... η ως άνω ιερά εικόνα αποτελεί αρχαίον κινητόν αντικείμενον το οποίον κατά το άρθρον 21 παραγρ. 1 του Ν. 3028/2002 ανήκει εις το Δημόσιον, εφόσον η κυριότητα αυτού δεν αποδεικνύεται, κατά τις διατάξεις του ως άνω νόμου, ότι ανήκει εις τον αξιούντα δικαιώματα επ' αυτού».
«Γιάννης πίνει, Γιάννης κερνάει» είναι το ρητό που διέπει το status quo του Ιερού Προσκυνήματος, που μέχρι πρόσφατα βασιζόταν στο Βασιλικό Διάταγμα 924/1966, το οποίο ορίζει ότι πρόεδρος του Ιδρύματος είναι ο Πρόεδρος του Σωματείου «Παναγία Σουμελά». Διαδραματίζει όμως καθοριστικό ρόλο στις αποφάσεις του Ιδρύματος καθώς το Σωματείο εκλέγει έξι από τα έντεκα μέλη της Διοικούσας Επιτροπής.
Υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας
Εχει όμως το δικαίωμα το Υπουργείο Παιδείας να παρέμβει στο καταστατικό ενός Εκκλησιαστικού Ιδρύματος; Νομικά, η κ. Διαμαντοπούλου βασίζεται στη γνωμοδότηση της Ολομέλειας του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (52/2009), που αποφάνθηκε ότι: «Το Ιδρυμα "Παναγία Σουμελά" είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με χαρακτήρα θρησκευτικό και όχι εκκλησιαστικό. Για το λόγο αυτό υπάγεται στην εποπτεία μόνο της υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και όχι της Ιεράς Συνόδου».
Ας ξετυλίξουμε όμως το κουβάρι του ιδιότυπου καθεστώτος διοίκησης της Παναγίας Σουμελά.
Η αντίστροφη πορεία ξεκίνησε το 2003, όταν μαζικά τα ποντιακά σωματεία απεγκλωβίστηκαν από την επιρροή της οικογένειας Tανιμανίδη και ίδρυσαν την Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος (Π.Ο.Ε.), η οποία εκφράζει 387 σωματεία.
Τον Αύγουστο του 2007, σε ψήφισμά της, η Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής υιοθέτησε τις απόψεις της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος για το κλειστό προσωποπαγές καθεστώς διοίκησης του ιδρύματος, ενώ ο πρόεδρός της και βουλευτής ΝΔ κ. Σπηλιόπουλος χαρακτήρισε αδιανόητη την απειλή της οικογένειας που το διοικεί ότι αν αλλάξει το καθεστώς θα πάρουν την εικόνα της Παναγίας που ανήκει στο Ιδρυμα». Το 2008, 16 από τα 17 σωματεία του Νομού Ημαθίας τάχθηκαν σε ψήφισμά τους υπέρ της αλλαγής του διοικητικού καθεστώτος του Ιδρύματος. Το Μάρτιο του 2009 η Νομαρχιακή Επιτροπή Ημαθίας του ΤΕΕ καταγγέλλει την παράνομη και πρωτοφανή ενέργεια απόρριψης προϊόντων εκσκαφής σε δασική έκταση πλησίον της Ιεράς Μονής Παναγία Σουμελά καθώς και την απόρριψη υλικού από άλλο έργο που υλοποιήθηκε στην ίδια περιοχή.
Επίσης, η κοινότητα Καστανιάς έχει καταθέσει αίτημα για ανάκληση της δωρεάς των 500 στρεμμάτων προς το Σωματείο «Παναγία Σουμελά» Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τους κατοίκους, το Σωματείο δεν τήρησε την προϋπόθεση της δωρεάς, καθώς δεν επανίδρυσε το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας, αλλά το ομώνυμο Ιδρυμα με ένα απλό προσκύνημα.
Το κόλπο για την άσκηση εξουσίας
Η Ιεραρχία πάντως τον περασμένο Οκτώβριο τροποποίησε τον κανονισμό λειτουργίας διοικήσεως και διαχειρίσεως της Παναγίας Σουμελά ορίζοντας ως πρόεδρο τον εκάστοτε μητροπολίτη Βεροίας - όπως ορίζει άλλωστε και ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας (590/1977) για τη λειτουργία των Ιερών Προσκυνημάτων. Οταν όμως εκείνος δεν μπορεί να παραστεί, τον αντικαθιστά ο πρόεδρος του Σωματείου «Παναγία Σουμελά». Ερωτηματικά πάντως προκαλεί το γεγονός ότι η έδρα του Ιδρύματος ορίσθηκε στη Θεσσαλονίκη (όπως και στο ομώνυμο Σωματείο) και όχι στη φυσική έδρα του προσκυνήματος. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Οτι είναι εξαιρετικά δύσκολη η μετακίνηση του μητροπολίτη Βεροίας στη συμπρωτεύουσα και διευκολύνεται η αντικατάστασή του από τον πρόεδρο του Σωματείου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η απόφαση της Ιεραρχίας για τον κανονισμό λειτουργίας του προσκυνήματος ουσιαστικά αποκλείει από τη Διοικούσα Επιτροπή τα μέλη της Π.Ο.Ε., αφού ορίζει ρητά και κατηγορηματικά ότι δεν «δύναται να διορισθεί μέλος της ΔΕ του Ι. Προσκυνήματος άτομον το οποίον ευρίσκεται εις δικαστικήν διαμάχην μετά του Προσκυνήματος... ή όστις αντιτίθεται εις τους σκοπούς και τη λειτουργίαν του».
Δημιουργεί όμως και ένα ιδιαίτερο καθεστώς εμπορευματοποίησης του Ιερού Κειμηλίου της Ορθοδοξίας, ορίζοντάς το ως... ΠΟΠ, αφού, όπως αναφέρεται στο άρθρο 14, «απαγορεύεται από οποιονδήποτε η πώλησις πάσης φύσεως αντικειμένων με παραστάσεις εικόνας και τοπίων της Παναγίας Σουμελά ή με ένδειξιν "Παναγία Σουμελά" ή "Σουμελιώτισσα" άνευ αδείας της ΔΕ του ως άνω ΝΠΔΔ».
Κάτια Τσιμπλάκη
Πηγή: Αποκαλύψεις