 |
| Ιστορικής και ανεκτίμητης αξίας το "Πολιτικό Αρχείον του Πόντου" |
της Χριστίνας Κοτανίδου
«Αποθάνουμεν ας σην πείναν … κι εμείς κανάν κ’ έχουμεν… εδώ μέσα τσαρούχια τρώγουμεν, τσαρούχια πα κ’ έχουμεν, έφαγαμεν ατά…»: είναι μία μόνο από τις αμέτρητες συγκλονιστικές μαρτυρίες ανθρώπων που κρατήθηκαν έγκλειστοι χωρίς τροφή και νερό, μέχρι να οδηγηθούν στα εξοντωτικά τάγματα εργασίας, τα οποία και θα «ευθύνονταν» υποθετικά για το θάνατό τους – η λεγόμενη «λευκή σφαγή» – σε μια συστηματική προσπάθεια αφανισμού και ολικής καταστροφής των Ελλήνων του Πόντου που ξεκίνησε από το κίνημα των Νεότουρκων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για πρωτότυπα και μοναδικά ντοκουμέντα που φθάνουν την εποχή εκείνη στις Μητροπόλεις, γραμμένα στην ποντιακή διάλεκτο από φυλακισμένους και εκτοπισμένους, σε πρόχειρη χαρτική ύλη και με ακανόνιστο γραφικό χαρακτήρα: «Είμαστε φυλακισμένοι και έχουμε παράπονο, κάνετε μίαν βοήθειαν από την Μητρόπολίν σας, κανάν κ’ έχουμεν…».
Αρίφνητες μαρτυρίες – επιστολές ανθρώπων που βίωσαν την ανηλεή θηριωδία και φρικαλεότητα των ενεργειών του τουρκικού ζυγού και υπομνήματα – ένα από τα πιο μεγάλα κομμάτια του αρχείου που συντάσσουν οι κατά τόπους ποντιακές κοινότητες αλλά και μεμονωμένα φυσικά πρόσωπα, τα οποία τεκμηριώνουν τα όσα υφίσταται το ποντιακό στοιχείο – πρακτικά συνεδριάσεων του Εθνικού Συμβουλίου του Πόντου, Εθνοσυνελεύσεων και Διοικητικών Συμβουλίων Ποντιακών Σωματείων, αλληλογραφία φορέων με την ελληνική και τις ξένες κυβερνήσεις, το Πατριαρχείο και τη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης το 1919, εκλογικά έγγραφα σχετικά με την ανάδειξη των κατά τόπους αντιπροσώπων στο Εθνικό Συμβούλιο του Πόντου, πιστοποιητικά (με τη φωτογραφία του πρόσφυγα) που εξέδιδε η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης (εδώ πια στην Ελλάδα) για τους πρόσφυγες, στατιστικοί πίνακες απεικόνισης της δυναμικής του ελληνικού στοιχείου και κατ’ επέκταση, της απώλειας που αυτό υπέστη σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας από το 1912 μέχρι το 1922, υποδείγματα σημαιών για το ανεξάρτητο ποντιακό κράτος και πληθώρα άλλων εγγράφων οικονομικού, νομικού, εκπαιδευτικού και άλλου χαρακτήρα, αποτελούν μέρος του πολιτικού αρχείου του Πόντου (1916-1924) – το οποίο εντοπίστηκε στις 15 Μαρτίου 1912, σε κρύπτη της αίθουσας εκδηλώσεων της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, που υπολογίζεται ότι είχε τοποθετηθεί εκεί από τη δεκαετία του ’60 – και πνευματική παρακαταθήκη της πολιτιστικής του κληρονομιάς.
«Στις αρχές του 1922 και με δεδομένη τη στασιμότητα στο μικρασιατικό μέτωπο η διπλωματική δραστηριότητα ελαχιστοποιείται και ο ποντιακός ελληνισμός δείχνει να μην ελπίζει πλέον και να περιμένει το αναπόφευκτο. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών και την εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, τα βασικά στελέχη του Εθνικού Συμβουλίου του Πόντου εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Με δική τους πρωτοβουλία ιδρύθηκε στα 1933 η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης, Σωματείο στο οποίο κληροδότησε το αρχείο του Εθνικού Συμβουλίου. Στις 3 Φεβρουαρίου του 1935 ο Αρχιμανδρίτης Πανάρετος κατέθεσε αρχειοθετημένο και ταξινομημένο το αρχείο του Εθνικού Συμβουλίου του Πόντου μαζί με μια σύντομη έκθεση και έναν πλήρη κατάλογο των περιεχομένων του, έτσι όπως ήταν τότε. Μέρος του υλικού αυτού, όπως και υλικό που παραδόθηκε στην Εύξεινο Λέσχη αργότερα, αποτελούν το πολιτικό αρχείο του Πόντου», όπως περιέγραψε η επιμελήτρια του εν λόγω αρχείου, Ουρανία Καλογερίδου, κατά τη διάρκεια παρουσίασής του στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης.
Από το πολιτικό αρχείο του Πόντου διαβάζουμε: «…Οι ασθενείς και τα γυναικόπαιδα εβιάζοντο… οι δε γέροντες μετά δυσκολίας επορεύοντο εν μέσω λάσπης και βροχών».
«Την 15ην Απριλίου του έτους 1916… η διαταγή εξετελέσθη πλήρως εντός οκτώ ημερών. Άπασα η περιουσία των εκτοπισθέντων διηρπάγη από των στρατιωτών και των μουσουλμάνων κατοίκων της περιφερείας».
Στις 28 Απριλίου 1916, ομογενής από την Κερασούντα εκθέτει την κατάσταση στα χωριά της περιφέρειας και απευθύνει έκκληση για διάσωση των επιζώντων. «…Έκαψαν δε και 15 οικίας… Ερήμωσαν δε ολοτελώς τα χωρία Σαραντάρ, Μαδζερά, Λεδζούχ, Χόψια, Φυτίανα, Γολί, Άμβρικ, Κορόνιξα…». «…Εις το δάσος Κορόνιξας εθεάθησαν οι κάτοικοι Σαραντάρ εν ελεεινή καταστάσει…». «Με την σημερινήν εξέλιξιν του Τουρκικού κινήματος, ο Πόντος, εάν αποτύχωμεν, θα εκτουρκισθή τελείως, και το ζήτημά μας θα παύση να είναι ζήτημα…».
«Στο έγγραφο του 1922 καταγγέλλονται μόνο εκείνες οι πράξεις των οποίων οι αυτόπτες μάρτυρες έζησαν για να τις καταγγείλουν. Δύσκολα μπορεί κανείς να συλλάβει όχι τις στιγμές κατά τις οποίες διαδραματίζονται τα γεγονότα αλλά και εκείνες κατά τις οποίες τα θύματα που διέφυγαν το θάνατο, τις αναδιηγούνται», ανέφερε η κ. Καλογερίδου.
Σύμφωνα με στατιστικούς πίνακες που συντάσσονται από την επιτροπή Ελλήνων Ποντίων Κωνσταντινουπόλεως στην οποία βέβαια και καταφθάνουν μαρτυρίες απ’ όλα τα μέρη του Πόντου, οι απώλειες για το ελληνικό στοιχείο κατά την επταετία 1912-1919, ανέρχονται συνολικά και για τις έξι επαρχίες του Πόντου σε 428.437 ανθρώπινες ψυχές. Πρωταθλητής στις απώλειες αναδύεται η επαρχία Χαλδείας, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η κ. Καλογερίδου.
«Η εκ νέου αρχειοθέτηση του πολιτικού αρχείου που φυλάσσεται σήμερα στις εγκαταστάσεις της Ευξείνου Λέσχης, έχει δείξει παρά τις αναμφισβήτητες και σημαντικές απώλειες που το αρχείο έχει υποστεί, την αδιαμφισβήτητη ιστορική αξία των εγγράφων που αυτό περιέχει», τόνισε η κ. Καλογερίδου. Όπως υποστηρίζει η ίδια, το υλικό αυτό θα αποτελέσει ένα πολύτιμο και πλήρως τεκμηριωμένο εργαλείο στα χέρια του μελετητή, του πολιτικού επιστήμονα και κυρίως του ιστορικού, αλλά και κάθε ενδιαφερόμενου, ώστε να φωτίσει την πιο αποφασιστική καμπή της ελληνικής ιστορίας του 20ου αιώνα και να αποτιμήσει τις συνέπειές της στο σύγχρονο γίγνεσθαι.