 |
| Η Κυριακή της Πεντηκοστής στον Πόντο και οι παγανιστικές αρχαίες δοξασίες |
της Γιώτας Ιωακειμίδου
Οι λαϊκές θρησκευτικές τελετές του Πάσχα κλείνουν με την Πεντηκοστή και τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. Οι τελετές αυτές περικλείουν τη βασική ιδέα της παγανιστικής λατρείας, η οποία βασίζεται στο χειμερινό θάνατο και στην ανοιξιάτικη αναγέννηση. Ο φυσικός αυτός κύκλος παραλληλίζεται με τη γέννηση του ανθρώπου, το θάνατο και την προσδοκώμενη ανάσταση σύμφωνα με το χριστιανισμό. Αντίστοιχες δοξασίες υπήρχαν και σε πολλές άλλες αρχαίες θρησκείες, που σχετίζονταν με τον κύκλο της σποράς των δημητριακών.
Πολλές από τις λαϊκές δοξασίες του λαού μας είναι επιβιώσεις αντίστοιχων αρχαίων δοξασιών. Η υποδοχή της άνοιξης γινόταν με γιορτές αφιερωμένες στους θεούς Διόνυσο, Δήμητρα, Απόλλωνα. Στην αρχαία Ελλάδα γιόρταζαν τα Ανθεστήρια, τα Ηροσάνθεια, τα Θαλήσια και τα Χλόεια. Ο χριστιανισμός προσπάθησε να υποβαθμίσει ή να εκριζώσει αυτές τις τελετές, αλλά τελικά δεν τα κατάφερε και έτσι κάποιες από αυτές επιβίωσαν στον Πόντο αλλά και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.
Η γιορτή της Πεντηκοστής στη γεωργοκτηνοτροφική κοινωνία του Πόντου είχε χαρακτήρα γονιμικό. Σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης. Έτσι επιβίωσαν κάποια ειδωλολατρικά στοιχεία από τα παραπάνω και ενσωματώθηκαν στην Πεντηκοστή, που χρονικά συνέπιπτε με τα αρχαία ελληνικά δρώμενα.
Κοινό χαρακτηριστικό σε πολλές περιοχές του Πόντου ήταν ο στολισμός με λουλούδια των εκκλησιών. Στη Χαλδία στόλιζαν με λουλούδια όλες τις εικόνες και στη Ροδόπολη έστρωναν ένα λουλουδένιο χαλί, όπου γίνονταν οι γονυκλισίες κατά τον Εσπερινό της Πεντηκοστής. Σε άλλα μέρη έστρωναν φύλλα καρυδιάς, τα οποία στη συνέχεια έπαιρναν και έβαζαν στον κόρφο τους δίκην φυλαχτού. Ακόμα και σήμερα όμως τελείται κάτι παρόμοιο σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Διανέμονται στο εκκλησίασμα φύλλα καρυδιάς πάνω στα οποία γονατίζουν οι πιστοί. Η μέρα της Πεντηκοστής ενσωμάτωσε στοιχεία τα οποία συμβόλιζαν από την αρχαιότητα την κάθοδο των ψυχών στον Άδη. Τα φύλλα καρυδιάς συμβολίζουν την πικρία των νεκρών που γυρίζουν πίσω στα σκοτάδια. Το ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής οι ψυχές αναχωρούν για τον Άδη, παρόμοιες δοξασίες υπήρχαν από την αρχαιότητα. Στη Ρώμη στόλιζαν τους τάφους με ρόδα (τριαντάφυλλα), τα λεγόμενα Ροζάλια. Η συνήθεια διατηρήθηκε και στο Βυζάντιο και λεγόταν ροδισμός.
Στην Οινόη στόλιζαν με κλαδιά δάφνης την εκκλησία και μετά το πέρας της λειτουργίας έκαιγαν αυτά τα κλαδιά στην αυλή της εκκλησίας. Μετά έπαιρναν ένα κομμάτι κάρβουνο και έκαναν το σημείο του σταυρού πάνω τους ή έτριβαν τυχόν τραύματα στο σώμα τους πιστεύοντας ότι θα θεραπευτούν. Εδώ συνυπάρχουν οι αρχαίες δοξασίες για την καθαρτήρια δύναμη της φωτιάς και τη δύναμη των κλαδιών και της βλάστησης που αναζωογονεί τη φύση και τον άνθρωπο. Όλα αυτά είναι κατάλοιπα της εποχής κατά την οποία οι άνθρωποι πίστευαν ότι με τέτοια μέσα μπορεί να περάσει και σε αυτούς η αναζωογονητική και ιαματική δύναμη της φύσης.
Χαρακτηριστικό ήταν το δρώμενο στην περιοχή της Σάντας, απομεινάρι πιθανόν αντίστοιχων παγανιστικών τελετών. Οι νέοι μετά την απόλυση της θείας λειτουργίας μετέβαιναν σε εξοχικά μέρη και εκεί μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα κυλιόντουσαν γυμνοί στο γρασίδι. Πίστευαν ότι έτσι θα πάρουν τη βλαστική δύναμη της φύσης και θα θεραπευτούν από αρρώστιες. Το έθιμο αυτό επιβίωσε και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας αλλά σαν έθιμο της Πρωτομαγιάς. Είναι όλα αυτά απομεινάρια παγανιστικών εορτών και λατρείας προς τη φύση και τη δύναμη που επιθυμεί να παίρνει ο άνθρωπος από αυτήν.
Η Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος κλείνει αυτόν τον κύκλο. Στον Πόντο έχει νεκρολογικό χαρακτήρα. Μετά τη θεία λειτουργία πήγαιναν στους τάφους φέρνοντας μαζί τους ομελέτες, ρυζόγαλο, πισία, ιβριστόν και γιαούρτι. Μετά το τρισάγιο παρέμεναν στα “ταφεία” καταναλώνοντας τα φαγητά στο νεκρικό αυτό τραπέζι. Οι ομελέτες φτιαγμένες με αυγά συμβολίζουν από πολύ παλιά το αρχέγονο σύμβολο της ζωής. Οι ψυχές αναχωρούν και η κοσμική τάξη αποκαθίσταται.
Σε μερικά μέρη του Πόντου η λαϊκή απλοϊκότητα πιστεύει ότι το βράδυ αυτό πρέπει να μείνουν άυπνοι, για να μη “φύγει” το πνεύμα τους ή να μην ακολουθήσει την ψυχή των νεκρών και πάει μαζί τους στον Άδη.
Όλες αυτές οι τελετουργίες και οι λαϊκές δοξασίες αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της θρησκευτικότητας των απλών ανθρώπων. Οι απλοϊκοί άνθρωποι στις ποντιακές κτηνοτροφικές και γεωργικές περιοχές με αυτά τα δρώμενα και τις δοξασίες νιώθουν ότι συνδέουν τον εδώ κόσμο με τον υπερφυσικό κόσμο, με το επέκεινα.
Πηγή: Μακεδονία