 |
| Μ. Ευσταθιάδου: Γιατί τώρα ένα Επιστημονικό Συνέδριο Ποντιακής Λαογραφίας |
12 μέρες πριν το διεθνές συνέδριο για την Ποντιακή λαογραφία που διοργανώνει ο «Φάρος Ποντίων» Θεσσαλονίκης με αφορμή την φετινή επετειακή του χρονιά στην οποία κλείνει τα 50 χρόνιας ζωής και προσφοράς στην Ποντιακή παράδοση και τον πολιτισμό, βρεθήκαμε στη Θεσσαλονίκη με την Μ. Ευσταθιάδου, πρόεδρο του Φάρου Ποντίων.
Έχοντας πλήρη εικόνα για όλη τη διοργάνωση, η κ. Ευσταθιάδου μας τόνισε ότι η αρχική σκέψη ήταν, αντί άλλων εορταστικών εκδηλώσεων ή ενός χορού, ο Φάρος Ποντίων να προσφέρει, με τις δικές του δυνάμεις και δυνατότητες, με σεβασμό στην ιστορία του συλλόγου και στην Ποντιακή παράδοση εν γένει, γνώση στον Ποντιακό μας χώρο.
Συνδιοργανωτές του συνεδρίου (μαζί με το Φάρο Ποντίων) είναι το Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστημών του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και το Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
Στην κουβέντα μας η συζήτηση περιστράφηκε στο γιατί τώρα ένα Επιστημονικό Συνέδριο Ποντιακής Λαογραφίας, ποια λαογραφικά θέματα θα παρουσιαστούν, πως μπορούν να συμβάλλουν οι πανεπιστημιακοί λαογράφοι στην Ποντιακή λαογραφία και πολλά αλλά...
Όσα μας δήλωσε:
Το 1928 στον πρώτο τόμο του περιοδικού της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών «Αρχείον Πόντου», ο Πρόεδρος της Ε.Π.Μ. Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος εξέφραζε την αγωνία του για τον γλωσσικό και λαογραφικό πλούτο του Πόντου:
...«θα ήτο μεγάλη ζημία της γλωσσικής και λαογραφικής επιστήμης, εάν αφήνετο να απολεσθή όλος αυτός ο ιστορικός εθνικός πλούτος… και βαθύτατος ο πόνος των Ποντίων λογίων, εάν δεν ηδύναντο να διασώσουν τουλάχιστον την ιστορίαν της πατρίδος των»...
Ήδη στην Ελλάδα, από το 1909, με την ίδρυση της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας από το Νικόλαο Πολίτη, η Λαογραφία ανθεί, με συλλέκτες υλικού κυρίως τους δασκάλους. «Η λαογραφική κίνηση ήταν πολύ πιο σύνθετη και σοβαρή, αφού γινόταν μέσω ζωντανών φορέων και μέσω της ίδιας της ζωής. Ήταν μια κίνηση προς το παρελθόν μέσα από το παρόν», τονίζει ο νυν Πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, Ομότιμος Καθηγητής κ. Μιχάλης Γ. Μερακλής.
Μέσα σε αυτό το κλίμα και με την εναγώνια προσπάθεια ενσωμάτωσης των Ελλήνων του Πόντου στην ελλαδική κοινωνία, η Ποντιακή λαογραφία έχει έναν παραπάνω λόγο ύπαρξης: περικλείει όλα τα χαρακτηριστικά που θυμίζουν πατρίδα: διάλεκτο, τραγούδια, μελωδίες, έθιμα. Είναι οικεία στοιχεία και προσφιλή σε όσους ασχολούνται με τον ποντιακό πολιτισμό. Έτσι, οι λαογράφοι και οι λαογραφούντες πληθαίνουν και οι ποντιακοί σύλλογοι θέτουν ως κύριο καταστατικό σκοπό τη «διάσωση των στοιχείων του ποντιακού πολιτισμού».
Περνώντας οι δεκαετίες στην Ελλάδα και ενθυμούμενοι οι Πόντιοι, δειλά δειλά, ζητήματα όπως η ανταλλάξιμη περιουσία και η διεκδίκηση της αναγνώρισης της Γενοκτονίας (με μια ποντιακή κοινωνία που έχει ξεπεράσει ζητήματα ενσωμάτωσης) αναδεικνύεται η ανάγκη εδραίωσης της επιστήμης της Ιστορίας και ενίσχυσης των ιστορικών ερευνών. Ποντιακής καταγωγής επιστήμονες στρέφονται προς την Ιστορία και αφιερώνουν δεκαετίες στη μελέτη και ανάδειξή της. Πραγματοποιούνται επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες με μεγάλη επιτυχία με αποκορύφωμα τη δημιουργία επώνυμης Έδρας Ποντιακών Σπουδών, που έχει ως στόχο τη διδασκαλία της Ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού.
Έτσι, η επιστήμη της Λαογραφίας παραμένει στον ποντιακό κόσμο ως μια προσφιλής ενασχόληση των εραστών της παράδοσης (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων που ασχολούνται συστηματικά). Αν και (όπως είδαμε και στην αρχή) η αγωνία της πρώτης γενιάς ήταν να διασωθούν τα λαογραφικά στοιχεία, Επιστημονικό Συνέδριο Ποντιακής Λαογραφίας, πραγματοποιήθηκε μόνο ένα, το 1981 στην Αθήνα, από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών. Ονομάστηκε «Α΄Συμπόσιον Ποντιακής Λαογραφίας» και τα Πρακτικά του εκδόθηκαν στο Αρχείον Πόντου (τόμος 38).
Ο Φάρος Ποντίων, ένας σύλλογος που έχει συνδέσει το όνομά του με την ποντιακή λαογραφία, με ραδιοφωνικές εκπομπές με ανάλογο περιεχόμενο και με λαογράφους-μέλη του (Ελευθέριος Ελευθεριάδης, Στάθης Ευσταθιάδης, Σάββας Παπαδόπουλος) κλείνει φέτος πενήντα χρόνια από την ίδρυσή του. Κρίνοντας ότι το πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει και έχουμε τη δυνατότητα να κινηθούμε, είναι το λαογραφικό, και σε συνεργασία με τον κ. Μανόλη Γ. Βαρβούνη, Καθηγητή, Πρόεδρο του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., Διευθυντή του Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και την κα Ρέα Κακάμπουρα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Κοινωνικών Επιστημών, αποφασίσαμε τη διοργάνωση ενός επιστημονικού Συνεδρίου Ποντιακής Λαογραφίας.
 |
| Από την έκθεση φωτογραφίας της Meral Yazıcıoğlu Yeşilçiçek από την Τραπεζούντα, που θα διεξαχθεί παράλληλα με το συνέδριο, στο φουαγέ του αμφιθεάτρου του Μουσείου |
Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς:
Πως οι πανεπιστημιακοί λαογράφοι εισέρχονται στα «νερά» των ερευνητών της ποντιακής λαογραφίας; Τι έχουν να καταθέσουν, αφού δεν είναι ποντιακής καταγωγής; Θα ακυρώσουν το έργο και τις καταγραφές όλων ημών που ασχολούμαστε ερασιτεχνικά με τη λαογραφία; Τι θεματικές έχει το Συνέδριο και γιατί δεν περιλαμβάνει όλα τα πολιτισμικά ζητήματα που μας αφορούν και υπάρχουν διενέξεις γύρω από αυτά; Γιατί δεν εκλήθησαν κι άλλοι επιστήμονες; Θα έχει συμμετοχή ένα επιστημονικό συνέδριο;
Καθώς έχω μεγαλώσει μέσα στον ποντιακό χώρο και γνωρίζω πολύ καλά τις συγκρούσεις και τα προβλήματα που υπήρχαν και υπάρχουν, γνωρίζοντας όμως και τη δυναμική του, χωρίς φόβο και πάθος, έχω να καταθέσω τα εξής:
- Εκ πρωιμίου υπήρχε ένας ενδοιασμός των πανεπιστημιακών λαογράφων να ασχοληθούν με τον οργανωμένο ποντιακό χώρο, καθώς έχουν γνώση των μη γόνιμων αντιπαραθέσεων και των τραγελαφικών καταστάσεων που έχουν δημιουργηθεί. Η συμμετοχή κορυφαίων ονομάτων της λαογραφικής επιστήμης στο εν λόγω συνέδριο αποτελεί σημαντική συμβολή στην προαγωγή των λαογραφικών σπουδών του Ποντιακού Ελληνισμού.
- Οι ερασιτέχνες λαογράφοι αποτελούν τη βάση της λαογραφίας και οφείλεται, εν πολλοίς, σε αυτούς, όχι μόνο η καταγραφή στοιχείων, αλλά και η διαμόρφωση συνειδήσεων – κατά περίπτωση – και περαιτέρω ενασχόλησης με τη λαογραφία και την παράδοση. Ωστόσο, αν θέλουμε να εντάξουμε τη λαογραφία του Πόντου και τη λαογραφία, εν γένει, σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο, δεν αρκεί μια ωραία καταγραφή, συνοδευόμενη από ένα κείμενο (υποκειμενικό ορισμένες φορές) με έντονη λογοτεχνική διάθεση. Οι μέθοδοι των επιστημόνων λαογράφων και οι θεωρίες στις οποίες θα εντάξουν τα πολιτισμικά φαινόμενα, εξασφαλίζουν την «επί ίσοις όροις» αντιμετώπιση της λαογραφίας στα διεθνή επιστημονικά δεδομένα.
- Σε ένα συνέδριο (και μάλιστα αν γίνεται «ένα» κάθε πενήντα χρόνια) δεν είναι δυνατόν να ενταχθούν όλα τα ζητήματα. Το προσεχές συνέδριο ασχολείται με τη Φιλολογική Λαογραφία, την Κοινωνική Λαογραφία, ζητήματα ταυτότητας και σύγχρονα λαογραφικά θέματα. Χορός και καλύμματα κεφαλής δεν υπάρχουν. Θεωρώ, όμως, πως ο «Διγενής Ακρίτας» και το «ποντιακό παραμύθι» δεν είναι ελάσσονος σημασίας ζητήματα για τον Ποντιακό Ελληνισμό (ή δε θα ΄πρεπε να είναι).
- Και μια που αναφέρθηκα στο Διγενή Ακρίτα, απαντώντας και στα ερωτήματα που έθεσα παραπάνω, οι πανεπιστημιακοί λαογράφοι έχουν να καταθέσουν σημαντικά στοιχεία. Ίσως εμείς δεν τους αναζητήσαμε, καθώς έχουμε αναλωθεί σε οργανωτικά και άλλα ζητήματα. Για παράδειγμα, επίκουρος καθηγητής Λαογραφίας, ο Γεώργιος Θανόπουλος, λάτρης της ποντιακής διαλέκτου και των ποντιακών δημοτικών τραγουδιών, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της έρευνάς του στις ποντιακές παραλλαγές ακριτικών τραγουδιών, χωρίς να έχει κληθεί ποτέ από ποντιακό συλλογικό φορέα να καταθέσει στοιχεία της έρευνάς του.
- Η συμμετοχή των ακαδημαϊκών λαογράφων στο συνέδριο είναι μεγάλη. Θα μπορούσαμε, ίσως, να καλέσουμε περισσότερους ξένους ακαδημαϊκούς (συμμετέχουν ήδη από Γαλλία, Αυστρία, Γεωργία και Τουρκία). Ως Πρόεδρος του Φάρου Ποντίων καταθέτω ότι μέχρι εκεί έφταναν οι δυνατότητες ενός συλλόγου που αναλαμβάνει το κύριο βάρος της διοργάνωσης, με αρωγούς μέλη και φίλους του, τους οποίους ευχαριστούμε από καρδιάς.
- «Οι επιστήμες που ασχολούνται με τον άνθρωπο δεν είναι ξεπερασμένες και η αξία της μελέτης των συναισθημάτων είναι διαχρονική», τονίζει πάντοτε ο Μιχάλης Γ. Μερακλής. Άλλωστε όσο υπάρχει λαός, θα υπάρχει και λαογραφία που θα τον μελετά. Προσωπικά, εύχομαι το συνέδριο αυτό να αποτελέσει την απαρχή οργάνωσης και μελλοντικών συνεδρίων (με άλλες θεματικές που δεν έχουν συμπεριληφθεί στο συγκεκριμένο), το έναυσμα να ασχοληθούν με την ποντιακή λαογραφία νέοι επιστήμονες (και να δοθούν επιτέλους υποτροφίες σε μελέτες για τον Ποντιακό Ελληνισμό), η αφορμή να γνωριστούν πανεπιστημιακοί λαογράφοι με τον ποντιακό κόσμο και να προκύψουν γόνιμες συζητήσεις και συμπράξεις.
- Γνωρίζω ότι ένα γλέντι, ένα «μουχαπέτ΄» προσελκύει πιο εύκολα το κοινό. Τα συνέδρια – και δη τα επιστημονικά – θεωρούνται απρόσιτα και δεν έχουν πάντα αθρόα συμμετοχή. Δεν κατακρίνω το μουχαπέτ΄, το πανηγύρι, το γλέντι (άλλωστε με τη λύρα του πατέρα μου μεγάλωσα). Όλα έχουν την αξία τους και διαμορφώνουν ποντιακές συνειδήσεις σε μια κοινωνία που η ίδια η παράδοση αποτελεί αντίσταση. Όμως, κατά την ταπεινή μου άποψη, το «μουχαπέτ΄» (όσο παραδοσιακό κι αν είναι) δεν είναι ο τελικός στόχος, δεν είναι η ύψιστη ενσάρκωση της παράδοσης. Είναι το «μέσον», όπως "μέσα" είναι και η προσφορά σε ένα σύλλογο, η συμμετοχή σε ένα δρώμενο, η παρακολούθηση ενός συνεδρίου. Ο απώτερος στόχος να γνωρίσει κανείς την ιστορική του πατρίδα και να επανασυνδέσει οικογενειακά, πολιτισμικά και άλλα στοιχεία, είναι ένα ιδανικό υψηλότερο από ένα τραπέζι γλεντιού, από μια καλή Σέρρα που θα χορευτεί ή από ένα συνέδριο. Ο καθένας ας αναζητήσει το στόχο του από την «οδό» που του ταιριάζει. Κι ο καθένας ας προσφέρει στον Ποντιακό Ελληνισμό με τα μέσα που έχει. Άλλος με τη λύρα, άλλος με το τραγούδι, άλλος με τον επιστημονικό λόγο. Είμαστε λίγοι και η ποντιακή παράδοση είναι ωκεανός. Δεν περισσεύει κανείς για να τον κατατροπώσουμε σε διαμάχες (προσφιλές άθλημα). Και – επιτέλους – ας αναλάβει ο καθένας τον τομέα του. Ο ιστορικός τα ιστορικά ζητήματα, ο μουσικός τα μουσικά και ο λαογράφος τα λαογραφικά.
Σχετικά θέματα