 |
| Ποιος θυμάται τους δικούς μας πρόσφυγες στα λοιμοκαθαρτήρια της "μητέρα-πατρίδας"; |
του Βλάση Αγτζίδη, ιστορικού
Μία από τις πιο σημαντικές πρωτοβουλίες τα τελευταία χρόνια για την καταξίωση της προσφυγικής μνήμης, είναι αυτή που πήραν το Μάϊο του 2019, ο Μανόλης Λαμτζίδης, ο Φόρης Πεταλίδης, ο Θανάσης Στυλίδης, ο Κώστας Πασαλίδης, συγκροτώντας την "Επιτροπή Πρωτοβουλίας" για την ανάδειξη των "απολυμαντηρίων" της Αρετσούς στην Καλαμαριά σε τόπο Ιστορικής Μνήμης και την ανέγερση Μνημείου μέσα σε αυτόν. Στην πρόσκληση για την εκδήλωση (19-6-2020) αναγράφεται ότι αυτή είναι αφιερωμένη στους: ¨...22.000 πρόσφυγες Πόντιους, Καυκάσιους, Μικρασιάτες και Ανατολικοθρακιώτες που έχασαν μεταξύ 1916-1924 τη ζωή τους στα «Απολυμαντήρια» της Καλαμαριάς και τους υπόλοιπους 355.000 που «φιλοξενήθηκαν» εκεί μέσα σε άθλιες συνθήκες μέχρι να διασπαρούν σε όλη την Ελληνική Επικράτεια και ειδικότερα στη Βόρεια Ελλάδα".
Η εκδήλωση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί το ζήτημα της υποδοχής στην Ελλάδα των ομογενών προσφύγων από τον Εύξεινο Πόντο και τη Μικρά Ασία αποτελεί ακόμα και σήμερα μια Λευκή, άγραφη Σελίδα. Μετά τον Α΄ διωγμό που εξαπέλυσαν οι Νεότουρκοι κατά των ελληνικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), άρχισαν να καταφθάνουν μαζικά πρoσφύγων. Η μετακίνησή τους θα σημειωθεί σε τέσσερα κύματα:
- Κατά την πρώτη φάση της γενοκτονίας (1916-1918),
- Μετά την εκκένωση του Καρς και Αρνταχάν (ρωσικός Καύκασος) λόγω της Συνθήκης του Μπρέστ Λιτόφσκ και τη δημιουργία ενός μεγάλου ελληνικού προσφυγικού ζητήματος στη Νότια Ρωσία από τις περιοχές που παραχωρήθηκαν στους Νεότουρκους,
- Μετά την αποχώρηση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από τη Νότια Ουκρανία και την Κριμαία τον Απρίλιο του 1919,
- Με την κορύφωση της Μικρασιατικής Τραγωδίας από το Σεπτέμβριο του 1922
Οι πρώτοι θα είναι οι Έλληνες πρόσφυγες από το Καρς του Καυκάσου. Χιλιάδες απ’ αυτούς θα έρθουν στην Ελλάδα την περίοδο 1919-1920. Eιδικά μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 και την άνοδο των μοναρχικών στην εξουσία, η κατάσταση θα γίνει πολύ άσχημη. Στο φύλλο της 15ης Δεκεμβρίου του 1920 της «Εφημερίδας των Βαλκανίων» διαβάζουμε: «Οι δυστυχείς Καυκάσιοι λιμοκτονούν και πάλιν, παρά τας διαφόρους διαβεβαιώσεις, ότι ελήφθη πάσα φροντίς να μη μένωσι νηστικοί, ότι θα γίνουν πρατήρια, ότι τέλος δεν θ’ αποθάνουν από την πείναν και το κρύο… Μετά φρίκης μανθάνομεν ότι αποθνήσκουν 44 καθ’ εκάστην…. Εμάθομεν ακόμη ότι τα δήθεν Νοσοκομεία των προσφύγων είναι σε αθλία κατάστασιν, υπάρχουν μόνον δύο ιατροί, οι οποίοι μόλις προφταίνουν να πιστοποιούν τους θανάτους, Δεν θέλομεν να είπωμεν περισσότερα, νομίζομεν όμως ότι αν τους παραδίδομεν εις τον Μουσταφά Κεμάλ, θα τους μεταχειρίζετο ίσως καλύτερον…».
Με την έναρξη της Ανταλλαγής των Πληθυσμών, ως απόρροια της συνθήκης της Λωζάννης, θα εκκενωθεί όλη η Μικρά Ασία και η Ανατολική Θράκη. Στα «Απολυμαντήρια» της Καλαμαριάς, στην παραλία της «Αρετσούς», της Μακρονήσου, του Αγίου Γεωργίου Σαλαμίνας, της νήσου Βίδος στην Κέρκυρα που ήταν γνωστό ως το «νησί του θανάτου» και αλλού, θα επαναληφθούν οι σκηνές του 1920. Χιλιάδες εξαθλιωμένοι πρόσφυγες θα χάσουν τη ζωή τους στον προθάλαμο της «μητέρας-πατρίδας».
Είναι συγκλονιστικά τα όσα έγραψε ο πρόσφυγας Ευτύχιος Γιαρένης από την Οινόη του Πόντου, ο οποίος τελικά θα εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη και θα εκλεγεί βουλευτής με το ψηφοδέλτιο της ΕΔΑ από το 1958 έως το 1961.
Μικρό παιδί ήταν, όταν η οικογένειά του μαζί με χιλιάδες άλλους συμπατριώτες του βρέθηκε στο λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου. Ο Γιαρένης έγραψε τα εξής το 1933, με τα οποία αναδεικνύεται το δικαίωμα των γόνων των προσφύγων να αγωνιστούν για την ανάδειξη εκείνης της θλιβερής πλευράς του προσφυγικού ζητήματος και να απαιτήσουν την έστω και καθυστερημένη δικαίωση:
«…Κράτα την αναπνοή σου, αγαπημένε μου αναγνώστη, κρατήσου καλά μην πέσεις, γιατί θα ακούσεις το φρικτό όνομα τού τόπου αυτού, τής γης αυτής, θα κρύψεις το πρόσωπό σου από ντροπή, διότι βρέθηκαν συνάνθρωποί σου να σκεφθούν να διαλέξουν τον τόπο αυτό για τα ξενιτεμένα τους αδέλφια, που τ’ όνειρό τους ήταν, αιώνες τώρα, πώς να έρθουν στη μάνα πατρίδα! «Φτούσου, άνθρωπε, και πάλι».
Χάθηκε τόσος τόπος, να βρεθεί μια άκρη, μια γωνιά σ’ ολόκληρη τη χώρα, που να έχει, αν όχι τίποτε άλλο, τουλάχιστον νερό! Να ξεδιψάσουν αυτοί, να βρέξουν και τα φλογισμένα απ’ τον πυρετό χείλη των αρρώστων! Κράτα την αναπνοή σου για να ακούσεις. Στηρίξου κάπου να μην πέσεις! Μακρόνησος.
Έτσι λεγόταν ο τόπος, που πρωτόρθαμε στη μάνα γη. Μακρόνησος είναι το όνομα, που θυμίζει φρίκη και ντροπή. Γιατί μας φέρανε σ’ αυτό τον «τρισκατάρατο» τόπο; Ποια εγκληματικά μυαλά το απεφάσισαν; Πουθενά, πουθενά δεν αναφέρεται, ότι εκεί πήγαν και πολλούς πρόσφυγες τής Μικράς Ασίας, τού Πόντου, για εξόντωση. Αυτό ας είναι μια μαρτυρία για αυτούς, που θα γράψουν τη μελλοντική ιστορία. Ας μην κρύψει κανένας τη ντροπή εκείνη….».
Σχετικά θέματα