Μία Πολιτεία Ποντίων Αγίων στη Δράμα

Ο Σταυρόλιθος του υπέρθυρου του Ιερού Ναού της Θείας Μεταμορφώσεως από τη συνοικία Αλχαζάντων της Κρώμνης

Το e-Pontos βρέθηκε στη Δράμα και φωτογράφισε ιερούς ναούς, μονές, αγιογραφίες, ιερά κειμήλια που αποτελούν μνημειακοί σύνδεσμοι με τον Πόντο

του Χρήστου Κωνσταντινίδη

Γνωρίζατε, ότι στη Δράμα υπάρχει μία πολιτεία Ποντίων Αγίων; Με τις ευλογίες του σεβασμιότατου Μητροπολίτου κ.κ. Παύλου Αποστολίδη, το e-Pontos βρέθηκε στη Δράμα σε ένα οδοιπορικό-αστραπή το διήμερο 2-3 Ιανουαρίου.

 Ο αρχιμανδρίτης π. Χριστόδουλος Μετεντζίδης με τον δημοσιογράφο Χρήστο Κωνσταντινίδη

Εκεί καταγράψαμε ιερούς ναούς, μονές, αγιογραφίες, ιερά κειμήλια που αποτελούν μνημειακοί σύνδεσμοι με τον Πόντο και μαρτυρούν, σχεδόν έναν αιώνα από τον βίαιο εκπατρισμό των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσας, την άσβεστο αρωθυμία για την Πατρίδα. 

Ο φακός του e-Pontos έλαβε εικόνες από τον πρώτο ναό που αφιερώθηκε στον τελευταίο Αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, τον Δαβίδ Μεγάλο Κομνηνό, στο χωριό Κουδούνια. Πήρε την ευλογία του Αγίου Ευγενίου πολιούχου Τραπεζούντας στο Αρκαδικό, αλλά και του Οσίου Γεωργίου Καρσλίδη στη Σίψα και επισκέφτηκε το νέο Καθολικό, της Ιεράς Λαυρεντιανής Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στη Νέα Κρώμνη, τα εγκαίνια του οποίου αναμένονται εντός του 2021. Τα «κλικ» που καταφέραμε να... ξεκλέψουμε από αυτόν τον πνεύμονα μοναστηριακής πνευματικής ζωής, όπως αποκαλείται η «Νέα Σουμελά» στην επίσημη ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας (imdramas.gr), ήταν αποκαλυπτικά για τους λόγους που θα εξηγηθούν παρακάτω. 

Ο μονοκέφαλος αετός της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών πάνω από την Πλατυτέρα των Ουρανών

Αρχιμανδρίτης Χριστόδουλος Μετεντζίδης - Ο οδηγός μας

Τα Κουδούνια, τα οποία βρίσκονται 6 χλμ. νότια της πόλης, αποτέλεσε το σημείο συνάντησης με τον αρχιμανδρίτη Χριστόδουλο Μετεντζίδη. Ο αρχιερατικός επίτροπος της 5ης αρχιερατικής περιφέρειας Προσοτσάνης αποτέλεσε ακούραστος οδηγός μας σε αυτό το οδοιπορικό, το οποίο ξεκίνησε από τον ναό του Αγίου Δαβίδ του Μεγάλου Κομνηνού.

Η πετρόχτιση εξωτερική όψη του Καθολικού προϊδεάζει τον επισκέπτη για τη μεγαλοπρέπεια που θα συναντήσει εντός του

Στον ναό του τελευταίου Αυτοκράτορα της Τραπεζούντας

Η συμβολή του Μητροπολίτου Δράμας στην αγιοκατάταξη του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, 550 χρόνια μετά τον μαρτυρικό θάνατό του, ήταν κομβική. Με δικές του ενέργειες προωθήθηκε το ζήτημα και με Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη κατατάχθηκε τον Ιούλιο του 2013 στο αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας. 

Τα εγκαίνια του Ιερού Ναού, ο οποίος κτίστηκε από πρόσφυγες, ανακαινίστηκε εκ βάθρων και ανακατασκευάστηκε, τελέστηκαν την 1η Νοεμβρίου 2020, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου, Μητροπολίτου κ. Παύλου, ο οποίος σύμφωνα με τον τοπικό Τύπο, ήταν «έκδηλα συγκινημένος γιατί τον αξίωσε ο Θεός να εκπληρώσει το χρέος του Ποντιακού Ελληνισμού στη μαρτυρική Δράμα». 

Ο προϊστάμενος του Ιερού Ναού, π. Χαράλαμπος Παπαεμμανουήλ, μία ασκητική μορφή μας οδήγησε μπροστά από τις αγιογραφίες του Δαβίδ του Μεγάλου Κομνηνού, των τριών τέκνων του βασιλοπαίδων Γεωργίου, Βασιλείου, Μανουήλ και του ανεψιού του και διαδόχου του θρόνου Αλεξίου.  

Αναμφισβήτητα τεράστιας συναισθηματικής αξίας αποτελεί η εικόνα που αγιογραφήθηκε στην κεντρική κόγχη του Αγίου Βήματος. Πρόκειται για την Παναγία Χρυσοκέφαλο, η οποία ήταν ένας από τους σημαντικότερους αυτοκρατορικούς ναούς στην Τραπεζούντα. Η εσωτερική διακόσμηση του δεν διασώθηκε, ωστόσο η ανακάλυψη του εντυπωσιακού μωσαϊκού πριν μερικά χρόνια επιβεβαίωσε τη λαμπρότητα του τίτλου που συνοδεύει το κτίσμα.

Το μνήμα του Μακαριστού Μητροπολίτη Δράμας Λαυρέντιου  βρίσκεται μπροστά από το Καθολικό της Λαυρεντιανής Μονής

Άγιος Ευγένιος Τραπεζούντος

Επόμενος σταθμός, ο ιερός ναός του Αγίου Ευγενίου Τραπεζούντας, ο οποίος βρίσκεται σε έναν από τους πιο ιστορικούς οικισμούς της Δράμας. Στον Αρκαδικό βρέθηκαν τα αρχαιότερα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή της σημερινής πόλης, όπου τοποθετείται ένας από τους σημαντικούς νεολιθικούς οικισμούς της πεδιάδας. Σε αυτό το μέρος εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες που προέρχονταν από τον από τον Πόντο, κυρίως από τη Σαμψούντα, τις περιοχές Τσαρτσαμπά (Θεμίσκυρα), Τσορούμ, Πλάτανα, Βαρενού, Κερασούντα, Τραπεζούντα, καθώς και από διάφορες περιοχές της νοτίου Ρωσίας, Αικατερινοντάρ, Κρίμσκ.

Εκεί μας υποδέχτηκε εγκάρδια ο εφημέριος, π. Ανέστης Παπαδόπουλος. Στην πρόσοψη του Νάρθηκα υπάρχει χρυσοποίκιλτο ψηφιδωτό του Αγίου Ευγενίου. Εντός του ναού προσκυνήσαμε το ιερό του λείψανο και θαυμάσαμε το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο, πάνω στο οποίο έχει φιλοτεχνηθεί η αγιογραφία του πολιούχου της Τραπεζούντας. Φυλακίστηκε από τους Ρωμαίους γιατί αρνήθηκε να γίνει ειδωλολάτρης. Τα μαρτύρια δεν έκαμψαν το φιλόχριστο φρόνημά του. Μαστιγώθηκε, του έμπηξαν σιδερένια νύχια στο σώμα και μετά με αναμμένες λαμπάδες του έκαιγαν τις πληγές. Στο τέλος βίωσε το πέρασμα στην Αιώνιο ζωή δι' αποκεφαλισμού.

 Η Παναγία η Χρυσοκέφαλος

Θαυμασμό προκαλεί εντός του ιερού η ύπαρξη του μονοκέφαλου αετού, του εμβλήματος της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών πάνω από την Πλατυτέρα των Ουρανών. Αυτό δεν είναι το μοναδικό σύμβολο που ενώνει τη διακόσμηση του ναού με το ποντιακό στοιχείο, καθώς στην κεντρική κόγχη του Αγίου Βήματος έχουν αγιογραφηθεί Άγιοι του Πόντου, όπως ο Γρηγόριος Νύσσης, ο Επίσκοπος Σινώπης, Φωκάς, ο Επίσκοπος Τραπεζούντος, Θεοδόσιος, ο Γρηγόριος Νεοκαισαρείας, ο Αθανάσιος ο δαιμονοκαταλύτης και φυσικά οι Τρεις Ιεράρχες, ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Σημείο αναφοράς η Λαυρεντιανή Μονή

Η Ιερά Λαυρεντιανή Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος θα αποτελέσει σημείο αναφοράς, για τον Ποντιακό Ελληνισμό. Στις εγκαταστάσεις της, εκτός από την πρότυπη βιβλιοθήκη, θα στεγασθούν εκκλησιαστικά κειμήλια, τα οποία μεταφέρθηκαν από τον Πόντο, χάρη στους χειρισμούς του κτήτορά της, Μακαριστού Μητροπολίτου Δράμας, Λαυρεντίου που διετέλεσε Επίσκοπος Χαλδίας (1905-1922). 

Ο Ιερός Ναός της Μονής έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Είναι η πρώτη εκκλησία στον κόσμο, η οποία είναι αφιερωμένη στη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Αποτελεί μία ακόμα γιγάντια φρυκτωρία, η οποία θα διατηρήσει άσβεστη τη μνήμη και θα τη μεταλαμπαδεύει στις επόμενες γενιές. Εξάλλου, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά σε γραφόμενα του Σεβασμιωτάτου, «τα παιδιά των ξεριζωμένων, δεν ξεχνούν, διότι ηχεί μέσα τους η φωνή των πατέρων τους».

Η λάρνακα του οστών του είναι τοποθετημένη σε ένα μικρό παρεκκλήσι, ο θόλος του οποίου έχει αγιογραφηθεί με σκηνές από τη ζωή του Αγίου

Η πετρόχτιστη εξωτερική όψη του Ναού προϊδεάζει τον επισκέπτη για τη μεγαλοπρέπεια που θα συναντήσει εντός του. Στο εξωτερικό μέρος της κόγχης του ιερού το βλέμμα μαγνητίζεται από τα σύμβολα του δικέφαλου και του μονοκέφαλου αετού, τα οποία στέκουν δεξιά και αριστερά του χρυσού σταυρού, σαν φύλακες υπερασπιστές του.

Η πρώτη ισχυρή έκπληξη έρχεται στον Νάρθηκα του ναού, όπου εντός του ψηφιδωτού έχει ενσωματωθεί ένα κειμήλιο που προέρχεται από τα άγια χώματα της Πατρίδας. Πρόκειται για τον Σταυρόλιθο του υπέρθυρου του Ιερού Ναού της Θείας Μεταμορφώσεως από τη συνοικία Αλχαζάντων της Κρώμνης. Από τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος της Κρώμνης του Πόντου στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος στη Νέα Κρώμνη Δράμας, ο Σταυρός δίνει ένα ακόμα παράδειγμα για το πως  «Η Ρωμανία αν επέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλο». Το επιμύθιο του ποντιακού μοιρολογιού για την άλωση της Πόλης είναι γραμμένο πάνω στο ψηφιδωτό.

Στο ξυλόγλυπτο τέμπλο έχει φιλοτεχνηθεί η αγιογραφία του Αγίου

Το δάπεδο του καθολικού κοσμεί πανέμορφο μωσαϊκό. Η διαρρύθμιση των κολώνων δημιουργούν στους οφθαλμούς την οπτική αίσθηση του βάθους, στο τέλος του οποίου η ματιά στέκεται στην καλλιμάρμαρη Αγία Τράπεζα και εκεί σταματά. Και αυτό γιατί οι μαρμάρινες στήλες και το θολωτό υπόστεγο που τη σκεπάζει δημιουργούν αποσβολωτική εντύπωση. Το παρεκκλήσι του Καθολικού έχει επιρροές από το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο.

Προσωπικά αντικείμενα του Οσίου Γεωργίου του Καρασλίδη

Στο μουσείο της Λαυρεντιανής Μονής θα φυλάσσονται αρχιερατικά κειμήλια, εκκλησιαστικά βιβλία και άμφια, αντίγραφα εικόνων από τον Πόντο. Οι πιστοί θα έχουν τη δυνατότητα επίσης να προσκυνήσουν άγια λείψανα Ποντίων Αγίων. Όλα αυτά διασώθηκαν χάρη στον Μητροπολίτη Λαυρέντιο, το μνήμα του οποίου βρίσκεται μπροστά στην είσοδο του Καθολικού. Ο Λαυρέντιος έφερε και το δεξί χέρι της θείας του. Η γυναίκα καταγόταν από τη Βαρενού της Κρώμνης. Σύμφωνα με όσα διασώθηκαν για αυτήν από την οικογενειακή παράδοση, ήταν τυφλή και πολύ ελεήμων ως άνθρωπος. Χρόνια μετά τον θάνατό της άρχιζε να εμφανίζεται σε συγγενείς και τους πρότεινε να της κάνουν εκταφή. Σημειωτέον, ότι οι Πόντιοι δεν συνηθίζουν να κάνουν ανακομιδή νεκρών. Οι δικοί της την έβγαλαν από το ταφίν. Όλο το σώμα της είχε λιώσει εκτός από το δεξί της χέρι, το οποίο διατηρήθηκε σε στάση βούρας, όπως όταν ελεούσε όσους είχαν ανάγκη. Το χέρι παραμένει άφθαρτο και ευωδιάζει μέχρι σήμερα.

Πήραμε ευλογία από τον όσιο Γεώργιο Καρσλίδη 

Στο τέλος του οδοιπορικού, το e-Pontos πήρε την ευλογία ενός αγίου που ανέτειλε στον Πόντο και φώτισε τη Δράμα σαν φωτεινός αστέρας, όπως αναφέρει το απολυτίκιό του. Στη Σίψα υπάρχει η Ιερά Μονή της Αναλήψεως, Ταξιαρχών όπου ασκήτευσε μετά τον ξεριζωμό και πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της μαρτυρικής ζωής του ο όσιος Γεώργιος ο Καρσλίδης, η αγιοκατάταξη του οποίου έγινε το 2008.

Προσκυνήσαμε στο κελί του, στο οποίο φυλάσσονται ιερές εικόνες, ευαγγέλια, εγκόλπια, άμφια, κηροπήγια και άλλα προσωπικά αντικείμενα του αγίου. Πίσω από τον παλαιό ναό έχει στεγαστεί το μέρος που ετάφη πριν την ανακομιδή των λειψάνων του, τα οποία βρίσκονται στον νέο ναό του μοναστηριού.

Λείψανο του Αγίου Ευγενίου Τραπεζούντος

Η λάρνακα του οστών του είναι τοποθετημένη σε ένα μικρό παρεκκλήσι, ο θόλος του οποίου έχει αγιογραφηθεί με σκηνές από τη ζωή του Αγίου. Πρόκειται για μοναδικά έργα τέχνης που αποτυπώνουν με πολύ παραστατικό τρόπο τον βίο του Οσίου, ο οποίος μαρτυρά, ότι καταδιώχθηκε από το σοβιετικό καθεστώς στη Γεωργία, καταδικάστηκε δύο φορές σε θάνατο και διασώθηκε από θαύμα, πριν εκδημήσει εις Κύριον σε ηλικία των 58 ετών. 

Το e-Pontos, με τις ευλογίες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Παύλου και με την ευχή από μέρους μας να συνεχίσει το θεάρεστο έργο του, αποχαιρέτησε τη Δράμα με την υπόσχεση της επιστροφής, όταν η Ιερά Λαυρεντιανή Μονή ανοίξει τις πύλες της στους πιστούς.