 |
| Τα παιχνίδια των Ελλήνων του Ανατολικού Πόντου και του Κυβερνείου του Καρς κατά την περίοδο 1880 - 1923 - Συνέντευξη με τον Βασίλη Ασβεστά |
Ένα νέο βιβλίο έρχεται να αναδείξει τα παιχνίδια των Ελλήνων του Ανατολικού Πόντου και του Κυβερνείου του Καρς κατά την περίοδο 1880 - 1923. Στη συγγραφή του βιβλίου είναι ο χοροδιδάσκαλος Βασίλης Ασβεστάς.
Έχοντας 20 και πλέον στην καταγραφή και τη διδασκαλία των παραδοσιακών χορών του Πόντου με ιδιαίτερη μνεία στη μουσικοχορευτική παράδοση των Ελλήνων του Ακ Νταγ Μαντέν, επιχειρεί να συμβάλει με τη νέα του έρευνα στην καταγραφή και παρουσίαση των παιχνιδιών που έφθασαν στον Ελλαδικό χώρο μετά την ανταλλαγή.
Το e-Pontos συνάντησε τον συγγραφέα και μίλησε για το νέο βιβλίο.
Τι είναι το βιβλίο "Τα παιχνίδια των Ελλήνων του Ανατολικού Πόντου και του Κυβερνείου του Καρς κατά την περίοδο 1880 - 1923"; Τι παρουσιάζει;
Ουσιαστικά πρόκειται για μελέτη η οποία στρέφεται στη διαχρονική αξία του παιχνιδιού καθώς και στην παιδαγωγική του αξία, όπως το βίωσαν οι Έλληνες του Ιστορικού Πόντου μέχρι το 1923. Οι πληροφορίες προέρχονται από πρωτογενή και δευτερογενή έρευνα. Συγκεκριμένα η μελέτη του οπτικού–ακουστικού υλικού και η αρχειακή έρευνα συνδυάζονται με συνεντεύξεις Ποντίων α΄, β΄ και γ΄ γενιάς. Οι συμμετέχοντες, άνδρες και γυναίκες διαφορετικών ηλικιών και επαγγελμάτων, συμμετείχαν δύο και περισσότερες φορές στις καταγραφές. Σημαντική πηγή πληροφοριών για την συγγραφή του βιβλίου αποτέλεσε επίσης η αρθρογραφία ποντίων λαογράφων που κατέγραψαν σε περιοδικά της εποχής, παιχνίδια της ιδιαίτερης περιοχής καταγωγής τους. Στο βιβλίο παρουσιάζονται παιχνίδια όλων των ηλικιακών ομάδων (βρεφικής, νηπιακής, παιδικής, εφηβικής, ενήλικης ζωής) αγοριών και κοριτσιών των ελληνικών χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής.
Ποια ήταν τα ερεθίσματα για να ξεκινήσεις την έρευνα για τα παιχνίδια των Ελλήνων του Πόντου;
Η αφορμή για να ξεκινήσω την έρευνα αποτέλεσε η ανάγκη να κάνω το μάθημα του ποντιακού χορού (έχοντας την ιδιότητα του χοροδιδασκάλου) πιο ελκυστικό και ενδιαφέρον στα μικρά παιδιά. Αρχικά χρησιμοποιούσα στα μαθήματα διάφορα παιχνίδια ψυχοκινητικής αγωγής. Στην πορεία επικεντρώθηκα σε παιχνίδια που είχαν σχέση με τον τόπο καταγωγής των χορών. Το αποτέλεσμα ήταν πράγματι εντυπωσιακό! Τα παιδιά συμμετείχαν με ιδιαίτερο ενθουσιασμό στη διαδικασία του παιχνιδιού που προηγείτο του μαθήματος χορού. Τελειώνοντας το μάθημα πολλά παιδιά ρωτούσαν αν επαναλάβουμε τα παιχνίδια και στο επόμενο μάθημα…
Πόσο κράτησε η έρευνα για τα παιχνίδια; Υπήρξαν πηγές πρώτης γενιάς προσφύγων;
Η έρευνα μου ξεκίνησε το 2000 και διαρκεί ακόμη. Το 2003 έκανα την πρώτη εισήγηση μου σχετικά με τα παιχνίδια των Ελλήνων του Πόντου στο συναπάντημα Ποντιακών Νεολαιών στην Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο. Το 2004 & 2005, σχετικά άρθρα μου δημοσιεύθηκαν στο τριμηνιαίο περιοδικό «Ποντιακή Εστία» του Σωματίου Παναγία Σουμελά, ενώ το 2020 δημοσιεύτηκε αναλυτική μου αναφορά για τα παιχνίδια των Ελλήνων του Πόντου στον 60ο τόμο στο «Αρχείο του Πόντου» της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών. Στις πηγές μου υπήρξαν και πληροφορητές α΄ & β΄ γενιάς.
Βασίστηκες μόνο σε προφορικές μαρτυρίες ή υπάρχουν και γραπτές περιγραφές των παιχνιδιών αυτών;
Οι γραπτές πληροφορίες για τα παιχνίδια αντλήθηκαν από την εργογραφία των παρακάτω συγγραφέων:
- Αθανασιάδης Στάθης, (ενορία Πιντατάντων της Σάντας, 1890 – Καστανιά Βέροιας, 1978).
- Αποστολίδης Δημήτριος, (Αργυρούπολη, 1872 – Κιλκίς 1941).
- Ασιατίδης Αθανάσιος, (γεννηθείς το 1916. (Πληροφ.: Ε.Π.Μ.)
- Βαλαβάνης Γεώργιος, (Κερασούντα, 1876 – Αττική 1943).
- Γανωτίδης Κυριάκος (Αλησάρ Νικοπόλεως - Καβάλα).
- Γρηγοριάδης Γεώργιος (Τουϊγούν του Κυβερνείου του Καρς, 1915 - Αγία Παρασκευή Αττικής).
- Εμηνίδης Χριστόφορος, (Αλησάρ Νικοπόλεως – Καβάλα).
- Ιωσηφίδης Θεόδωρος (Κατοχώρ’ Νικοπόλεως, 1893 – Καβάλα 1984).
- Λαυρεντίδη Ισαάκ, (Ορτάκιοϊ του Κυβερνείου του Καρς, 1911 - Νέα Σμύρνη 1997).
- Λιανίδης Σίμος, (Σάντα, 1915).
- Μελανοφρύδης Παντελής, (Άδυσσα Χαλδίας-Αργυρούπολης), 1885 - Πτολεμαΐδα 1970).
- Νυμφόπουλος Μιλτιάδης, (Ενορία Ισχανάντων της Σάντας, 1882 – Δράμα 1973).
- Οικονομίδης Δημοσθένης, (Αργυρούπολη, 1858 – 1938),
- Παπαδόπουλος Δημήτριος, (Ενορία Μονοβάντων στο Σταυρί, 1895 - Θεσσαλονίκη 1972).
- Παπαρασκευόπουλος Δημήτριος (Άργος Ορεστικόν Καστοριάς).
- Φιρτινίδης Γεώργιος, (Κρώμνη, 1893 – Καλαμαριά Θεσσαλονίκης 1974).
- Φουρνιάδης Παντελής, (Νικόπολη, 1888 – Καβάλα 1985).
- Φωτιάδης Γεώργιος, (Αταλάν του Ακ Νταγ Μαντέν, 1911 – Αθήνα).
- Χατζηλιάδης Ιορδάνης, (Γαλατζούχ Νικοπόλεως - Καβάλα).
- Asan Ömer, γεννηθείς το 1961 στην Τραπεζούντα. Το 1994 βραβεύτηκε με το Βραβείο Αμπντί Ιπεκτσί για την αρθρογραφία του σχετικά με τη Μαύρη θάλασσα.
Με την έρευνα για τα παιχνίδια αναδεικνύονται πολιτιστικά, γλωσσικά λαογραφικά και κοινωνιολογικά δεδομένα μίας εποχής, την οποία δεν προλάβαμε. Πόσο αυτούσια μεταφέρθηκαν αυτά στον Ελλαδικό χώρο; Διατηρούνται σήμερα;
Μέσω της έρευνας των παιχνιδιών των Ελλήνων του Πόντου γίνονται γνωστές πτυχές της ζωής τους, προβάλλονται τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά τους -όπως οι οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις, το σύστημα ηθικών αξιών, ο συναισθηματικός κόσμος και η λατρεία των ανθρώπων αυτών για τον τόπο τους- αλλά και καταδεικνύεται η συνέχιση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.
Το παιχνίδι ως ένα ζωντανό κύτταρο της ζωής των ανθρώπων όφειλε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και στον νέο τόπο εγκατάστασης των προσφύγων.
Τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των προσφύγων στον Ελλαδικό χώρο συνεχίστηκαν σχεδόν αυτούσια τα παιχνίδια με τη διαφορά ότι πολλά παιχνίδια που στον Πόντο θεωρούνταν παιχνίδια των αγοριών παιζόταν πλέον και από κορίτσια. Πολλά από τα παιχνίδια εκείνης της εποχής παιχτήκαν μέχρι και τη δεκαετία του ’90.
Ποιες περιοχές του Πόντου φέρνει στο φως αυτή η έρευνα (όσον αφορά τα παιχνίδια);
Η πρωτογενής έρευνα έγινε σε Ποντίους με καταγωγή από τις περιοχές του Πόντου: Ακ Νταγ Μαντέν, Απές, Αταπαζάρ, Καρς, Κερασούντα, Ματσούκα, Νικόπολη (Γαράσαρη), Σάντα, και Τραπεζούντα - περιοχές που στην πλειονότητα τους ανήκουν γεωγραφικά στα όρια του ανατολικού Πόντου.
Η δευτερογενής έρευνα βασίστηκε σε βιβλιογραφικές πηγές που αναφέρουν παιχνίδια των περιοχών: Άδισσας, Ακ Νταγ Μαντέν, Αταπαζάρ, Καρς, Κερασούντας, Κρώμνης, Νικόπολης (Γαράσαρης), Όφεως, Σάντας, Σουρμένων, Σταυρέως, Τραπεζούντας και Χαλδίας (Αργυρούπολης).
Από τις περιοχές Αμισού (Σαμψούντας), Έρπαας, Κοτυώρων, Μπάφρας, Σινώπης, Τοκάτης, Χάβζας και από τις υπόλοιπες περιοχές του δυτικού Πόντου δεν έχουν συλλεχθεί μαρτυρίες για παιχνίδια που παίζονταν εκεί.
Διατηρούνται αυτά τα παιχνίδια σήμερα;
Όσον αφορά το παιχνίδι – αντικείμενο, τις τελευταίες δεκαετίες πλέον μονοπωλούν τα έτοιμα βιομηχανοποιημένα παιχνίδια. Τα παιχνίδια δεν φτιάχνονται πλέον από τα ίδια τα παιδιά ή τις οικογένειες τους. Ο χρήστης του παιχνιδιού, από κατασκευαστής - δημιουργός έγινε καταναλωτής συγκεκριμένων παιχνιδιών - αντικειμένων στα οποία δεν έχει τη δυνατότητα να αυτοσχεδιάσει και να προσδώσει την «ταυτότητα» του.
Από την άλλη πλευρά, το φαινόμενο της αστυφιλίας, η απομόνωση των ανθρώπων, ο σύγχρονος τρόπος ζωής και άλλοι παράγοντες, αποκόψαν βίαια το παιδί από τις αλάνες και το ομαδικό παιχνίδι μέσα από το οποίο ολοκληρωνόταν η ψυχοκινητική του ανάπτυξη. Ο μοναδικός φορέας που μπορεί να διατηρήσει πλέον το πνεύμα του παλιού ομαδικού παιχνιδιού θεωρώ πως είναι το σχολείο.
Η έρευνα συνεχίζεται. Θα δούμε κάποια επανέκδοση του βιβλίου με περισσότερα παιχνίδια;
Η έρευνα δεν σταματάει ποτέ! Ο κόσμος «αγκάλιασε» το βιβλίο ήδη από τον πρώτο μήνα της κυκλοφορίας του και θα ήθελα να ευχαριστήσω τους φίλους και τις φίλες της παράδοσης που τίμησαν το βιβλίο μου. Πιστεύω πως σύντομα θα είναι έτοιμη η δεύτερη έκδοση εμπλουτισμένη με νέα παιχνίδια αλλά και με προσεγγίσεις από τα αντίστοιχα παιχνίδια στον Ελλαδικό χώρο.