 |
| Τα μπάνια του λαού… στον Πόντο |
της Γιώτας Ιωακειμίδου*
Οι κάτοικοι των παραλίων του Πόντου αγαπούσαν πολύ τη θάλασσα και τα μπάνια τα καλοκαιρινά στα καταγάλανα νερά της Μαύρης θάλασσας. Ξεκινούσαν αρχές Μαΐου και συνεχίζονταν μέχρι τον Σεπτέμβρη, ανάλογα με τον καιρό. Τα θαλασσινά μπάνια απολάμβαναν άντρες και γυναίκες, αλλά σε διαφορετικά σημεία για τις γυναίκες.
Τα μικρά παιδιά και οι έφηβοι, κυρίως με απόμερα σημεία, δεν φορούσαν τίποτα. Το ένδυμα μπάνιου λεγόταν «τυλιγάδ΄», από το ρήμα τυλίγω. Αυτό ήταν ένας είδος ποδιάς, το οποίο το τύλιγαν ως εξής: δένανε τις δυο άκρες από μπροστά πάνω στον αφαλό κρύβοντας έτσι το πίσω μέρος του σώματος. Στη συνέχεια περνούσαν τις δυο άλλες άκρες κάτω από τον κόμπο καλύπτοντας το μπροστινό μέρος του σώματος και τις έδεναν πίσω, τσακίζοντας το κομμάτι που περίσσευε. Με την αναδίπλωση αυτή σχηματίζονταν μια σακούλα και μέσα εκεί έβαζαν κοχύλια, μύδια κ. ά. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άντρες περιτύλιγαν απλά το σώμα τους με αυτήν την τύπο μαντήλα. Βεβαίως δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έμπαιναν στο νερό με τα σώβρακά τους.
Οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν το αυτό «τυλιγάδ΄» δεμένο όμως διαφορετικά. Το έφερναν πίσω στο σώμα, έδεναν τις δυο άκρες πίσω στο λαιμό, αφού τις περνούσαν κάτω από τις μασχάλες και μπροστά από το στήθος.
Προτού βουτήξουν στη θάλασσα έκαναν πάντα τον σταυρό τους λέγοντας «Χριστέ μ΄ ΄σ΄ όνομά σ΄ και σην καλήν την ώρα σ΄». Όταν έβγαιναν από το νερό σταύρωναν τη θάλασσα και ξάπλωναν ανάσκελα στην άμμο από μια φορά στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ξεκινώντας πάντα από την Ανατολή.
Αν έμπαινε νερό μέσα στα αυτιά τους, έβγαιναν έξω, ξάπλωναν και ακουμπούσαν πάνω στα αυτιά δυο ζεστά πλατιά χαλίκια για να βγει το νερό, γυρνώντας πότε από τη μια πλευρά και πότε από την άλλη. Άλλη μέθοδος ήταν να χοροπηδούν κουνώντας το κεφάλι και γέρνοντας απότομα στην πλευρά, όπου είχε μπει το νερό. Αν τα γιατροσόφια δεν έπιαναν, τότε οι πρακτικές γιάτρισσες ήταν μονόδρομος. Αυτές ρουφούσαν το νερό με ένα καλάμι, «εσύρναν το νερόν». Κάποιες φορές το νερό έμενε εκεί για μήνες και προκαλούσε ενοχλήσεις.
Ο τρόπος κολύμβησης των ανδρών λέγεται «αγουρεκός», αντρικός δηλαδή, είναι ύπτιος τρόπος, ενώ των γυναικών λέγεται «κοριτσεκός», κοριτσίστικος, απλωμένη με το στήθος, χρησιμοποιεί τα χέρια να πλέει με τα πόδια χτυπούν τη θάλασσα.
Όσοι δεν ήξεραν να κολυμπούν χρησιμοποιούσαν κεσκίλε, μαντάρε, κοιλίας (νεροκολοκύθες, φελούς, κοιλιές). Οι νεροκολοκύθες ως σωσίβια χρησιμοποιούντο και στην Ελλάδα. Τις κοιλιές τις προμηθεύονταν από τα σφαγεία και αφού τις καθάριζαν, τις φούσκωναν, έδεναν το στόμιό τους και τις περνούσαν στη μέση τους.
Άλλοι πάλι χρησιμοποιούσαν σανίδες, τις ακουμπούσαν κοντά στο αφαλό και κουνώντας χέρια και πόδια κολυμπούσαν με αυτόν τον τρόπο.
Τα θαλασσινά παιχνίδια και αθλήματα δεν έλειπαν από τις θαλασσινές τους αποδράσεις. Θα αναφερθώ σε ένα από αυτά, το οποίο είναι πρόδρομος της ιστιοσανίδας, windsurfing το λέμε τώρα. Στον Πόντο ήταν το «γόσεμαν τη βίας», η λέξη γόσεμα σημαίνει το ζέψιμο, η χαλιναγώγηση και η λέξη βία σημαίνει κύμα και είναι ομηρική, με την ίδια ακριβώς σημασία. Όταν είχε τρικυμία έπαιρναν τις σανίδες τους και περίμεναν το μεγάλο κύμα. Μόλις ερχόταν, ξάπλωναν πάνω στη σανίδα και περνούσαν πάνω από κύμα. Το θέαμα ήταν πολύ εντυπωσιακό, όταν πολλοί μαζί «εγόσευαν», καβαλούσαν δηλαδή το ίδιο κύμα. Όσοι δεν είχαν αρκετή δεξιοτεχνία, έχαναν την ισορροπία τους και τους τσαλάκωνε το κύμα, με δυσάρεστες καμιά φορά εξελίξεις. Το «γόσεμαν» μπορούσε να γίνει και με βάρκες, αλλά ήταν επικίνδυνο σπορ, μπορούσε από αδέξιες κινήσεις να βουλιάξει η βάρκα.
Άλλο παιχνίδι ήταν το «σολούχ΄,», το κράτημα της αναπνοής, κάνοντας καταδύσεις, όσο άντεχαν να κρατούν την αναπνοή τους.
Όλα αυτά συνέβαιναν στα παράλια του Πόντου. Στον Μεσόγειο Πόντο οι περισσότεροι δεν είχαν δει ποτέ τους τη θάλασσα. Την είδαν για πρώτη φορά, όταν μπήκαν στα καράβια που τους έφεραν στην Ελλάδα.
Γιώτα Ιωακειμίδου*
Φιλόλογος
Πηγή: Schooltime