 |
| Μνήμες και ιστορίες των Ελλήνων του Πόντου αναβίωσαν στην Ελευσίνα |
Η 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, στο πλαίσιο του διεθνούς, πολυμεσικού φεστιβάλ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΙ AFESTIVAL, παρουσίασε το Μυστήριο 13 Ε_ΦΥΓΑ Πόντος σε σύλληψη και σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου, στις 21, 22, 23, 24 Ιουνίου.
Ανάμεσα στα ψηλά δέντρα του πρώην κάμπινγκ ΟΑΣΗ στην Ελευσίνα μία site specific θεατρική παράσταση διηγήθηκε ένα υποφωτισμένο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας.
Οι συμμετέχοντες μοιράστηκαν την ιστορία της οικογένειας και της καταγωγής τους: οι νεότεροι έτσι όπως τους την μετέφεραν και οι μεγαλύτεροι όπως την έζησαν.
Κάθε αφήγηση ξεδιπλωνόταν είτε με χιούμορ είτε με δάκρυα στα μάτια και καθρέφτιζε το διαχρονικό τραύμα που έφερε η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, κοστίζοντας τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες όλων των ηλικιών. Κάθε ιστορία φανερώνει τη διαχρονική δύναμη που κληροδοτήθηκε από γενιά σε γενιά, καθώς και μια αδιαπραγμάτευτη θέληση των ανθρώπων να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη ριζωμένη σε δυο, τρεις, ακόμη και -σε πολλές περιπτώσεις- τέσσερις γενιές.
Στα Ποντιακά «ρίζα μ’» – όπως εξηγεί η Σοφία Κοσμίδη, πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων της Ελευσίνας «Νέα Τραπεζούντα» – δεν σημαίνει η ρίζα του δέντρου, το όργανο του φυτού που εισχωρεί βαθιά στο χώμα, αλλά απεναντίας, μεταφράζεται ως τα κλαδιά του δέντρου που θ’ απλωθούν και θα φτιάξουν ένα δέντρο γερό, ψηλό και δυνατό. Ποιητική αδεία, λοιπόν, η «ρίζα μ’» παραπέμπει στον απόγονο, στο μέλλον της γενιάς ενός γενεαλογικού δέντρου.
Εννιά χρόνια μετά το «Έφυγα» στο Συνεργείο του Μεταξουργείου με τις ιστορίες των μεταναστών από τη Μέση Ανατολή και τέσσερα χρόνια μετά το «Ε_φυγα Μικρασία» για την κοινότητα Μικρασιατών στην Ελευσίνα, η Γιολάντα Μαρκοπούλου επέμενε να αναζητά ιστορίες μετακίνησης, προσφυγιάς, βίαιης μετεγκατάστασης αλλά και ιστορίες ενσωμάτωσης κι αποδοχής. Αυτή τη φορά, η παράσταση στηρίχθηκε σε ιστορίες ζώντων, σε γεγονότα της πιο πρόσφατης ιστορίας και σε ανθρώπους που, παρά τον βάναυσο και περιπετειώδη διωγμό τους από τα παράλια του Εύξεινου Πόντου, επιθυμούσαν βαθιά να βρεθούν στην Ελλάδα. «Η διαφορά με την παράσταση για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες είναι πως εδώ μιλάμε για μια ιστορία βιωμένη από τους ίδιους τους ανθρώπους που μας μιλούν, αφηγούνται ένα τραύμα πρόσφατο. Όπως επίσης και ότι μιλάμε για ανθρώπους για τους οποίους η Ελλάδα ήταν ο ιδεατός προορισμός τους, η ουτοπία τους» λέει η σκηνοθέτρια της παράστασης που, όπως παραδέχεται δεν ήξερε πολλά για την ιστορία ξεριζωμού των Ποντίων, ανέφερε η Γιολάντα Μαρκοπούλου.
Κι έτσι, όταν επέστρεψε στην Ελευσίνα για το νέο εγχείρημα, αφέθηκε να γνωρίσει τους Ποντίους, ν’ ακούσει τις αφηγήσεις τους «αγνή και καθαρή χωρίς να έχω επηρεαστεί από τις ιστορικές καταγραφές». Μετά από τρεις μήνες συναντήσεων με οικογένειες Ποντίων και συλλογή μαρτυριών, το παζλ της Ιστορίας άρχισε να συντίθεται και μαζί να δημιουργείται αυθόρμητα η δραματουργία της παράστασης: Ένα διαγενεακό αφήγημα που αρχίζει στις αρχές του 20ου αιώνα με το κίνημα των Νεότουρκων να ξεριζώνει πληθυσμούς από τις περιοχές του Πόντου και να τις οδηγεί σε πορείες θανάτου, ν’ ακολουθεί ο βίαιος διωγμός με εντολή Στάλιν από τις στέπες του Καυκάσου προς το άγονο νότιο Καζακστάν. Η εξορία μέσα στα εμπορικά τρένα που αποδείχθηκαν τρένα θανάτου για εκατοντάδες από αυτούς, αφού κανείς δεν πρόφταινε να θάψει τους δικούς του· απλώς άνοιγαν τις πόρτες και πετούσαν τα άψυχα κορμιά τους έξω από το βαγόνι. Οι περισσότεροι από εκείνους που επιβίωσαν κατάφεραν να μετεγκατασταθούν στο Καζακστάν ενώ από την δεκαετία του 1960 και μετά αναχωρούσαν για την Ελλάδα.
Από αυτούς, στην παράσταση της 2023 Ελευσίς συμμετείχαν περί τα 40 άτομα, από επτάχρονα παιδιά έως ηλικιωμένοι 90 ετών.
Οι οκτώ από τους 40 συμμετέχοντες λειτούργηαν ως experts λαμβάνοντας μέρος στην αφηγηματική και παραστατική διαδικασία ενώ περισσότεροι από 30 χόρεψαν τον χορό Σέρρα.