 |
| Τραπεζούντα: Τη Υπερμάχω στην Αγιά Σοφιά, ιαχές μάχης στα τείχη των Κομνηνών και επιστροφή στα θρανία δίπλα στον Δημήτρη Ψαθά |
του Χρήστου Κωνσταντινίδη
Κυριακή πρωί 12 Αυγούστου. Παράξενη ησυχία έχει πέσει στην πόλη. Η μέρα μοιάζει σαν τις δικές μας Κυριακές και ας μην είναι για τους μουσουλμάνους η μέρα του Κυρίου. Λες και ο κόσμος είναι στις εκκλησιές και η πολυσύχναστη πλατεία δεν έχει αποκτήσει ακόμα τον πολύβουο χαρακτήρα της, μέχρι να σχολάσει η λειτουργία. Η απορία μου ξεδιαλύθηκε άμεσα βλέποντας να στήνεται στο Μεϊντάν το μέρος από το οποίο θα μιλούσε ο Ερντογάν.
Συνειδητοποιώ, ότι το μέρος θα αποκλειστεί από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, οπότε έπρεπε και εγώ να κάνω ταχύτερα τη δουλειά μου. Πάνω στο χάρτη του Καλεντερίδη χαράχτηκε πορεία προς δυτικά. Ο προορισμός είναι στα εξώτειχα. 49 λεπτά κάνει κανείς περπατώντας για την Αγιά Σοφία. Με το δικό μου καταδρομικό περπάτημα μπορώ να μειώσω την άφιξη κάτω του μισού. Επιλέγω την πρώτη ταχύτητα και ας μην είναι του χαρακτήρα μου, αφού σκοπός είναι η παρατήρηση και για να πάρεις τα κατάλληλα ερεθίσματα, χρειάζεται αργός ρυθμός και περισσότερη περιέργεια.
Περνάω την πλατεία και διασχίζω τη λεωφόρο Καχραμάν. Μια ευθεία είναι, οπότε ο χάρτης μπαίνει μέσα στον τουριστικό οδηγό του Ανατολικού Πόντου. Περπατώ σταθερά, το κινητό δεν έχει βγει από την τσέπη για τις πρώτες φωτογραφίες της ημέρας. Η ματιά μου γυρεύει οτιδήποτε παλαιό. Εκτός από τζαμιά που φαίνονται ότι δεν υπήρξαν ορθόδοξοι χριστιανικοί ναοί δεν πιάνει κάτι άλλο η παρατήρησή μου. Σιγά σιγά αποκεντρώνομαι και μπαίνω σε συνοικίες πιο αραιοκατοικημένες. Στο βάθος φαίνονται παλιά αρχοντικά. Είμαι στο μικρό φαράγγι κοντά στα τείχη των Κομνηνών. Τα διακρίνω. Τα μάτια μου γουρλώνουν όταν βλέπω ότι ο δρόμος μου περνάει μέσα από την τεράστια πύλη.
Σύρω φωτογραφίες και επιταχύνω για να προλάβω να τα περιεργαστώ καλύτερα κατά την επιστροφή μου. Συνεχίζω την πορεία, παντού βλέπεις αστυνομικούς λόγω Ερντογάν. Η ασφάλειά του, μου είπαν, τοποθετήθηκε σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων. Οπότε ήταν λογικό όπου σταθείς και όπου βρεθείς να πετυχαίνεις τζανταρμάδες. Δεν με πτοεί το γεγονός.
Περνάω το Δημαρχείο της
Τραπεζούντας. Άλλο ένα άγαλμα του Κεμάλ ορθώνεται μπροστά. Τον Κολοκοτρώνη εμείς δεν τον έχουμε σε τόσα αγάλματα. Ακόμα και επί δραχμών μόνο σε συναλλαγές με πεντοχίλιαρο έβλεπες τον γέρο του Μοριά. Οι Τούρκοι έχουν τον Ατατούρκ σε όλα τα χαρτονομίσματα. Αφήνω τις ανούσιες σκέψεις να διαλυθούν και προχωρώ, προσπερνώ το πανεπιστημιακό και ερευνητικό νοσοκομείο
Τραπεζούντας, μετά από 200 μέτρα συνειδητοποιώ, ότι περνάω έξω από το παλιό γήπεδο της Τραπζονσπόρ, το καμάρι της πόλης, που λατρεύεται από όλους και συνεχίζω μέχρι να φτάσω στον κυκλικό κόμβο, στον οποίο διασταυρώνεται η Καχραμάν με τη Ντοβλέτ Σαχίλ Γιολού.
Στα αριστερά μου πάνω στο λόφο δεσπόζει αγέρωχη η Αγιά Σοφία, η λειτουργία της οποίας ταυτίζεται με την αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών. Η θέση της περίοπτη με θέα προς τη θάλασσα, της οποίας η υγρασία και η αλμύρα έχει αφήσει το σημάδι της πάνω στις πέτρες του Ναού. Τουρίστες με ξεναγούς περιηγούνται το προαύλιο του μνημείου, που σήμερα λειτουργεί ως τζαμί, κάτι που δεν αρέσει στους γύρω μαγαζότερες, αφού βλέπουν τα κέρδη τους να πέφτουν, λόγω της μείωσης προσέλευσης τουριστών. Οι... πιστοί μουσουλμάνοι όπως φαίνεται δεν τους αφήνουν και τίποτα.
Ο ναός είναι κλειστός. Φοβούνται μήπως τους λερώσουμε τη μοκέτα, σκέφτομαι. Υπάρχει όμως πρόσβαση στον πρόναο, στον οποίο ύστερα από εργασίες αποκαλύφθηκαν πρόσφατα (πέρσι τα Χριστούγεννα το μάθαμε) εξαιρετικές τοιχογραφίες οι περισσότερες εκ των οποίων ανήκουν στην περίοδο της παλαιολόγειας αναγέννησης.
Οπότε πήρα μία γεύση από τη διακόσμηση του βυζαντινού ναού, ο οποίος αποτελεί ορόσημο, όχι μόνο για τον ιστορικό του χαρακτήρα, αλλά και αρχιτεκτονικά. Θεωρείται ασυνήθιστος και μοναδικός, λόγω της συνύπαρξης ετερόκλητων επιδράσεων, οι οποίες παραπέμπουν άλλοτε στη Δύση και άλλοτε στην Ανατολή.
Παρατηρώ τις αγιογραφίες, τα χρώματα. Θέλω να τα αγγίξω μα δεν πρέπει. Ο καθένας αν ακουμπούσε δεν θα είχε σωθεί τίποτα... Με ικανοποίησε όμως η ψηλάφηση των κολόνων του ναού που η αλμύρα έχει εκτραχύνει την άλλοτε λεία επιφάνειά τους. Είναι μοναδική η αίσθηση να ακουμπάς ένα κτίριο που ζει πάνω από 800 έτη. Είναι σαν να μοιράζεσαι τη δύναμη που συντηρεί την αφθαρσία του στο χρόνο.
Απομακρύνομαι και κάθομαι σε ένα πεζούλι εντός της αυλής και παρατηρώ το χώρο. Μία χελώνα προσπαθεί να ξεφύγει από το κυνήγι ενός μικρού παιδιού που προσπαθεί να τη χαϊδέψει. Ηρωική η χελωνίτσα που μπορεί και να τη βαραίνουν οι ίδιοι αιώνες με αυτούς της εκκλησίας. Άλλες στη θέση της θα είχαν κρυφτεί στο καβούκι τους. Ίσως οι χελώνες της Μαύρης Θάλασσας να είναι πιο υπερήφανες και ξεροκέφαλες σαν εμάς τους Πόντιους.
Στρίβω τσιγάρο, ανάβω και οι σκέψεις αρχίζουν να κεντρίζουν το μυαλό μου λες και θέλουν να βγούνε από το κεφάλι μου και να πετάξουν πάνω από τον τρούλο του ναού. Τι ώρα που θα ήταν να εισάκουγε ο Ερντογάν την πρόταση του Σαββίδη, το 2015. Να του έχτιζε ο Ιβάν ο τρομερός το τέμενος και να μας έδινε πίσω την εκκλησία. Ε ρε τι θα γινόταν αν λειτουργούσε ξανά μετά από 557 χρόνια. «Να ακούγονταν εκεί μέσα, τέτοια εποχή, το Τη Υπερμάχω και οι χαιρετισμοί της Παναγίας», σκέφτομαι και τα χείλια μου σιγοψιθυρίζουν τον Ακάθιστο Ύμνο που συνέθεσε, κατά πάσα πιθανότητα ο Ρωμανός ο Μελωδός, επειδή η Μεγαλόχαρη έσωσε την Κωνσταντινούπολη από τους Αβάρους, στην πολιορκία του 626 μ.Χ. Την είδε σαν σε όραμα ο λαός πάνω στα τείχη κοντά τους στρατιώτες και κλαίγοντας από χαρά για τη σωτηρία έτρεξε στην εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών και έψαλλε όρθιος ύμνους προς της υπέρμαχο στρατηγό, αυτή που πολέμησε στο πλευρό τους. Τώρα γιατί δεν εμφανίζεται στο πλευρό μας; Αυτό μάλλον είναι κάτι που ο καθένας θα δώσει τη δική του απάντηση, θεολογική ή μη. Εξάλλου ζούμε στην εποχή των social media και ο καθένας έχει την ελευθερία να εκφράζει την άποψή του και να μη συμφωνεί με κανένα. Γιατί είναι ωραία η ασύδοτη ελευθερία...
Το τσιγάρο σβήνει και ήρθε η ώρα της επιστροφής. Με περιμένουν τα τείχη, για τα οποία επιτάχυνα περισσότερο το βήμα μου. Σαν να ήμουν 5 χρονών και μαγεμένος από τις ιστορίες για κάστρα και δράκους έτρεξα να δω μπροστά μου τον μύθο που προσπέρασα πριν λίγη ώρα, για να τον επισκεφτώ ξανά. Τα τείχη είναι επιβλητικά και άτρωτα. Πέντε μέτρα σε πλάτος και 15 με 20 σε ύψος, απορώ ποιο κανόνι και ποια πολιορκητική μηχανή θα μπορούσε να σου επιφέρει πλήγμα. Εδώ η μεγάλη λομπάρδα στην άλωση της Πόλης, 8 χρόνια πριν την παράδοση της Τραπεζούντας στους Οθωμανούς, δεν κατάφερε τίποτα και έσκασε σκοτώνοντας τον Ουγγροβλάχο μάστορα που την κατασκεύασε, Ουρβανό, τον οποίο ο Μωάμεθ ο πορθητής πλήρωσε αδρά για να φέρει με το μέρος του. Η ίδια τρέλα με πιάνει και ψηλαφίζω τις πέτρες λες και είμαι γιατρός και εξετάζω άρρωστο ή τεχνίτης που ελέγχω πόσο καλά έχουν πελεκηθεί από τους μαθητές μου. Αφουγκράστηκα όσα πέρασαν αυτά τα τείχη. Πόσες κλαγγές και ιαχές μάχης έχουν ακούσει άραγε;
Α ρε Αμιρούτζη, σκέφτομαι από μέσα μου. Πόσα σε λάδωσαν για να συμβουλέψεις τον αυτοκράτορα, Δαβίδ Α', να παραδώσει την πόλη; Ακόμα και αν η απόφαση θεωρήθηκε συνετή για να γλιτώσει ο πληθυσμός της πόλης από τη σφαγή, ο λαός ποτέ του δεν χώνεψε τη συνθηκολόγηση. Υπερήφανος ο λαός της Τραπεζούντας θα προτιμούσε να πεθάνει από οθωμανικό σπαθί παρά να ζήσει σκλαβωμένος. Θα προτιμούσε ο λαός τον... ωραίο μαρτυρικό θάνατο, του Αγίου Ευγενίου, όπως είχε πει στο κήρυγμά του ο μητροπολίτης Χρύσανθος και ανέφερα στην προηγούμενη ανάρτηση. Για να καταλάβετε πόσο έχει επηρεάσει η παράδοση της πόλης τους Ποντίους, ο χαρακηρισμός Αμιρούτζης ακόμα και σήμερα είναι συνώνυμος της προδοσίας, όπως ο Εφιάλτης στη μάχη των Θερμοπυλών και ο Πήλιος Γούσης στο Σούλι.
Οι ιστορικές σκέψεις μου άνοιξαν την όρεξη για επιστροφή στα θρανία. Οπότε από τα τείχη κατέβηκα στον παραλιακό δρόμο. Προχωρώ και το συναντώ στο δεξί μου χέρι. Αμέσως κρούει 'ς σο νου μ' (θυμάμαι) την αναφορά από τη «Γη του Πόντου»: «Ολόρθο, επιβλητικό, στέκεται κατάντικρυ στην θάλασσα το ξακουστό σχολειό μας — ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ— καμάρι της πόλης μας και όλου του ποντιακού ελληνισμού».
Βγάζω κινητό, απαθανατίζω αυτό το εκπαιδευτήριο-σύμβολο, τον «Φάρο της Ανατολής», όπως αποκαλούταν, στον οποίο συνέρρεαν για να σπουδάσουν Έλληνες μαθητές από όλα τα μέρη του Πόντου, της Τουρκίας και της Ρωσίας, ενώ οι απόφοιτοί του στελέχωναν όλα τα δημοτικά σχολεία από την Τουρκία μέχρι τον Καύκασο και τη Ρουμανία.
Και τι δεν θα έδινα να ήμουν δίπλα στο θρανίο με τον Δημήτρη Ψαθά ή να παρακολουθούσα διδασκαλία από τον μεγάλο δάσκαλο του γένους, Σεβαστό Κυμινητή, ο οποίος και ίδρυσε το Φροντιστήριο που ευτυχώς έχει και σήμερα την ίδια λειτουργία. Εκεί στεγάζεται λύκειο της Τραπεζούντας που ονομάζεται Kanuni Anadolu Lisesi. Τώρα τι μαθητές βγάζει δεν θα μάθουμε ποτέ. Εξάλλου τον διαφωτισμό δεν τον φέρνουν τα κτίρια αλλά οι άνθρωποι, οι οποίοι αν επιλέγουν να ζούνε στο σκοτάδι δεν θα αντικρύσουν ποτέ τους την πραγματικότητα, αλλά τη σκιά της, όπως οι αιχμάλωτοι στον μύθο του Σπηλαίου του Πλάτωνα.
