Γράφει ο Ιωάννης Ξηρός
Ένα σπουδαίο ορειβατικό και πολιτιστικό ταξίδι στον Πόντο της Β.Α. Τουρκίας πραγματοποίησε από τις 12 έως τις 26 Αυγούστου 2014 ο Ελληνικός Πολιτιστικός Ορειβατικός Σύλλογος Φυλής Αττικής με συμμετοχή 41 ατόμων. Σ’αυτό έλαβε μέρος και ο γράφων, μέλος του ΕΠΟΣ Φυλής και του ΣΠΟΡΤ Τρικάλων, Αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού ορειβάτης και ταξιδευτής του κόσμου.
Η περιπέτεια άρχισε στο Ερζερούμ της Ανατ. Τουρκίας, πόλη 400.000 κατοίκων, περιοχή ιστορικώς κλειδί για την κυριαρχία της ανατολικής Μικράς Ασίας. Το Ερζερούμ γνώρισε πολλούς κατακτητές και μέχρι το 1071 ήταν τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι που διαδέχθηκαν τους Βυζαντινούς άφησαν σημαντικά έργα πολιτισμού στην πόλη, τεμένη και θεολογική σχολή, η οποία σήμερα λειτουργεί ως ενδιαφέρον εθνολογικό μουσείο, στο οποίο φαίνεται η παλαιά τυπική καθημερινή τουρκική ζωή. Οι διάδοχοι Οθωμανοί τον 16ο αιώνα έκτισαν επίσης σημαντικά τεμένη.
Η ομάδα πραγματοποίησε την πρώτη εξάωρη πορεία στην περιοχή Ντουμλού μέχρι τις πηγές του ποταμού Καράσου, παραποτάμου του Ευφράτη, περιοχή πλούσια σε νερά.
Η περιοχή μεταξύ Ερζερούμ και Καρς, πόλη κοντά στα αρμενο-τουρκικά σύνορα είναι στέπα, πλην όμως καλλιεργήσιμη και κτηνοτροφική. Εκεί μπορεί κάποιος να δει τον τρόπο ζωής της τουρκικής υπαίθρου, απόλυτα απλοϊκό, δεμένο με την γη και τα ζώα. Η αρχιτεκτονική των χωριών, αλλά και των πόλεων είναι απλή και στοιχειώδης, μάλλον άχαρη, λείπουν οι μονώσεις και οι πολυτέλειες και το οδικό δίκτυο έχει περιθώρια βελτίωσης, απόδειξη χαμηλού βιοτικού επιπέδου. Άλλοι είναι οι μισθοί στην Ανατολική Τουρκία (300 ευρώ) και άλλοι στην Δυτική (τα διπλά και πάνω). Εντύπωση προκαλεί το πλήθος καφενείων, πάντα πολυπληθών, όπου απουσιάζει η κατανάλωση αλκοόλ, μάλλον λόγω των υψηλών φόρων που του επέβαλε ο Πρωθυπουργός Ερντογάν.
Η περιοχή του Καρς περιήλθε στην Τουρκία το 1919. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών που τερμάτισε τον Α’ Παγκ. Πόλεμο προέβλεψε την δημιουργία αρμενικού κράτους στην περιοχή όπου κάποτε υπήρχε η Μεγάλη Αρμενία. Πλην όμως το 1919 και μετά την Γενοκτονία του 1915 δεν υπήρχαν εκεί Αρμένιοι για να υποστηρίξουν αυτό το κράτος. Ο Στρατηγός Karabekir του Ερζερούμ είχε απέναντί του Λευκούς, φιλομοναρχικούς Ρώσους αντιπάλους των Μπολσεβίκων του Λένιν, οι οποίοι Ρώσοι είχαν καταλάβει το Καρς ήδη από το 1882. Ο Karabekir κατέλαβε το Καρς και το ξαναεποίκισε με Τούρκους.
Στο Καρς θυσιάστηκαν το 1915 118.000 Τούρκοι στρατιώτες, θύματα του δριμέος ψύχους,στην προσπάθειά τους να το αποσπάσουν από τους Ρώσους τα Χριστούγεννα 1915. Η Τουρκία μόλις το 2015 αναγνώρισε την καταστροφή.
Δύστυχη Μεγάλη Αρμενία. Τα ερείπια της αρχαίας αρμενικής πόλης Ανί, της "πόλης με τις 1001 εκκλησίες", δίπλα στα αρμενικά σύνορα είναι ένα αρμενικό ιερό, ερειπωμένη μεσαιωνική πόλη με ό' τι απέμεινε από τον καθεδρικό ναό των βασιλέων της Αρμενίας, κάποιες καλύτερα διατηρημένες εκκλησίες και σελτζουκικά τεμένη και παλάτια.
Επιστρέφοντας στην εκδρομή μας, η ομάδα την 15 Αυγούστου εισήλθε από την γραφική κωμόπολη Σαβσάτ στην καθεαυτού περιοχή του Ανατολικού Πόντου και πραγματοποίησε την πρώτη εξάωρη πορεία στις πανέμορφες δασωμένες παρυφές των Ποντιακών Άλπεων, κυκλικά της ονειρικής λίμνης Καραγκιόλ.
Την 16 Αυγούστου άρχισε η ανάβαση στην υψηλότερη κορυφή των Ποντιακών Άλπεων Κατσκάρ (3.937 μ.). Από το χωριό Γιαλαλάρ (2.130 μ.) η ομάδα ανέβηκε μετά από πορεία 5 ωρών στο οροπέδιο Ντιλμπέρ Ντουζού (2.840 μ.) με τους οδηγούς βουνού.Τα βαριά σακίδια φορτώθηκαν σε ημιόνους και εμείς ξεκινήσαμε με σακίδια ημέρας, βάρους μέχρι 10 κιλών. Στην πρώτη μας κατασκήνωση χωριστήκαμε σε ομάδα κορυφής(23 άτομα)και σε πεζοπορική ομάδα(18 άτομα).
Η ομάδα κορυφής ξεκίνησε την 3.10 π.μ. της 17ης Αυγούστου με φακούς κεφαλής και έκανε την πρώτη στάση στην πονέμορφη λίμνη Ντενίζ, απομεινάρι της εποχής των Παγετώνων, όπως όλες οι ορεινές λίμνες και σε υψόμετρο 3.435 μ. Με το πρώτο φως του ήλιου ανηφορίσαμε στα 3.650 μ., όπου περάσαμε ένα επικίνδυνο σημείο με προσοχή. Η ανάβαση ήταν συνεχής και λίαν δυσχερής, δεδομένου ότι η περιοχή ήταν πετρώδης και βραχώδης. Μετά από πορεία 6 ωρών την 9.10 π.μ. φτάσαμε στην κορυφή Κατσκάρ, η οποία με τα 3.937 μέτρα της είναι η τρίτη της Τουρκίας μετά το Αραράτ και τον Αργαίο της Καππαδοκίας.
Η θέα ήταν μεγαλειώδης. Οι Ποντιακές Άλπεις θυμίζουν έντονα τους Δολομίτες των Ιταλικών Άλπεων, όρη πετρώδη και αιχμηρά, απότομα και ογκώδη. Επιστρέψαμε στην κατασκήνωση για την δεύτερη διανυκτέρευση την 2.30 μ.μ.
Την Δευτέρα 18 Αυγούστου όλη η ομάδα άφησε το οροπέδιο και διασχίσαμε το πέρασμα Ναρετλεμέ στα 3.450 μ., ένα υπέροχο μέρος με αλπικά υψίπεδα, άδενδρα, αλλά πλούσια σε νερά. Μετά από πορεία 10 ωρών κατασκηνώσαμε στις όχθες της παγετωνικής λίμνης Καραντενίζ στα 2.850 μ. για την τρίτη διανυκτέρευση στις σκηνές.
Την Τρίτη 19 Αυγούστου είχαμε πορεία 7 ωρών μέχρι το ορεινό χωριό Καβρούν και επιστροφή στην λίμνη για την τέταρτη και τελευταία διανυκτέρευση. Στο Καβρούν είχαμε και μια ευχάριστη έκπληξη. Κάποιοι κάτοικοι, άνδρες και γυναίκες έστησαν έναν ωραίο ποντιακό χορό, όμοιο με αυτούς που βλέπουμε στην Ελλάδα, πράγμα που αποδεικνύει ότι μία είναι η καταγωγή των Ποντίων, ασχέτως θρησκείας, γλώσσης και σημερινής υπηκοότητας.
Την Τετάρτη 20 Αυγούστου μετά από κατηφορική πορεία 2 ωρών με όλον μας τον εξοπλισμό στην πλάτη φθάσαμε στα μίνι-βαν και καταλύσαμε στο Αιντέρ, μία ορεινή κωμόπολη εξαιρετικής φυσικής και αρχιτεκτονικής ομορφιάς, αντίστοιχης των ευρωπαϊκών Άλπεων, η Αράχωβα της Τουρκίας.
Η επόμενη ημέρα άρχισε με ένα δίωρο ράφτιγκ στα ορμητικά νερά του ποταμού Φιρτίνα(Φουρτούνας στα Ποντιακά).Αξιόλογη ήταν επίσης και η επίσκεψη στο κάστρο Ζιλ,μεσαιωνικό οχυρό των Μεγάλων Κομνηνών,βασιλέων του Βυζαντινού Πόντου κατά τον 11ο αιώνα που χρησίμευε και ως σταθμός εμπόρων.
Η διαδρομή από το Αιντέρ μέχρι την ορεινή επίσης πόλη Ουζούνγκιολ,όπου και η ομώνυμη λίμνη είναι πραγματικά απίστευτης ομορφιάς.Πυκνότατα δάση διαφόρων ειδών δένδρων,χαράδρες με χειμάρους,πράσινο παντού σε βαθμό που ο γράφων δεν συνάντησε σε κανένα άλλο ταξίδι του στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος.Ο Ανατ.Πόντος πράγματι δικαιολογεί την φήμη του ως χώρα άγριας ομορφιάς.
Η περιοχή στηρίζεται στην καλλιέργεια και επεξεργασία τσαγιού,το οποίο συλλέγουν συνήθως γυναίκες από τις πλαγιές. Επισκεφθήκαμε ένα εργοστάσιο επεξεργασίας κοντά στην Ριζούντα, αρχαία πόλη, ιδρυθείσα από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Οι κάτοικοι είναι κυρίως Λαζοί, γεωργιανό φύλο, εξισλαμισθέν κατά την οθωμανική εποχή.
Στην Τραπεζούντα φθάσαμε την 22 Αυγούστου. Η πόλη, αρχικά μικρή αποικία και εμπορικός σταθμός της Σινώπης το 776 π.Χ., σήμερα αριθμεί 350.000 κατοίκους, Τούρκους και Τουρκοπόντιους. Πρωτεύουσα των Μεγάλων Κομνηνών του Βυζαντινού Πόντου και κάποτε προπύργιο του Ελληνισμού έπεσε στους Οθωμανούς το 1461 και έκτοτε οι Πόντιοι άρχισαν να εξισλαμίζονται σε τεράστιους αριθμούς, πολλοί όμως έμειναν χριστιανοί ή κρυπτοχριστιανοί. Η ελληνική γλώσσα από τα αλεξανδρινά χρόνια ήδη και μέχρι το 1923 ήταν η γλώσσα των μορφωμένων και πλουσίων του Πόντου,κυρίως της παραθαλάσσιας περιοχής και μέχρι το 1461 η επίσημη γλώσσα του Κράτους.
Στην Τραπεζούντα υπάρχει ο ναός της Αγίας Σοφίας, κτισμένος το 1263 από τον Θεόδωρο Κομνηνό. Το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου αποκατέστησε τις αγιογραφίες του ναού το 1956 και οι χριστιανοί επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν τα αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης.
Εδώ και 5 χρόνια ο Ερντογάν μετέτρεψε την μισή εκκλησία σε τζαμί, προκαλώντας αντιδράσεις από τον προοδευτικό και μορφωμένο κόσμο της Τουρκίας. Φαίνεται όμως ότι οι σημερινοί ισλαμιστές κυβερνώντες ακολουθούν την απαίσια και ληστρική τακτική των Οθωμανών να μετατρέπουν σε τζαμιά τις εκκλησίες των άλλων, κάτι που οι Πέρσες και οι Άραβες δεν έκαναν ποτέ.
Η μεγαλύτερη συγκίνηση του ταξιδιού ήταν η επίσκεψη στην Παναγία Σουμελά επί του όρους Μελά,πανίερο και αιώνιο μνημείο όλου του Ελληνισμού.
Κτισμένο το μοναστήρι το 356 μ.Χ. από τους Αθηναίους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο διαθέτει αγιογραφίες διαφόρων εποχών και σχολών τέχνης. Σουλτάνοι και Αυτοκράτορες (Ιουστινιανός, Μανουήλ Κομνηνός, Μωάμεθ Πορθητής και Σελήμ Β) το προίκισαν πλούσια. Για αιώνες φύλασσε τα ιερά σύμβολα του ανατολικού Ελληνισμού (ο σταυρός του Μανουήλ Κομνηνού, Ευαγγέλια, χειρόγραφα και την εικόνα της Παναγίας). Ευτυχώς με την Συνθήκη του 1930 ο Βενιζέλος κατάφερε και έφερε τα σύμβολα στην νέα Παναγία Σουμελά, στον Νομό Ημαθίας. Οι Τούρκοι κατέστρεψαν την Μονή το 1922, πλην όμως τώρα αποτελεί πόλο έλξης και προσκυνήματος για Χριστιανούς και Τούρκους, δεδομένου ότι οι Μουσουλμάνοι τιμούν την Meryemana(Παναγία)εξίσου με τους Χριστιανούς.
70 χλμ. από την Τραπεζούντα αντικρίσαμε με θλίψη τα ερείπια εκκλησιών των Κομνηνών,επί των οποίων οι Τούρκοι έκτισαν απλούς μιναρέδες, πράγμα απαράδεκτο και μάλλον συμπλεγματικό.
Αποχαιρετήσαμε την Τραπεζούντα με μία επίσκεψη στο επιβλητικό κτίριο που κατά τον 18ο αιώνα αποτέλεσε Πανεπιστήμιο και μόρφωσε πολλούς Δασκάλους του Γένους.
Στην Κερασούντα υπάρχει εντός παλαιάς εκκλησίας Μουσείο, όπου φυλάσσονται ευρήματα της αρχαίας ελληνικής εποχής, της ελληνιστικής, της ρωμαικής και της οθωμανικής. Σημαντικό εύρημα το άγαλμα του θεού Ερμή (χάλκινο), προστάτη κάποτε της αρχαίας ελληνικής Κερασούντος, από όπου το κεράσι πέρασε μέσω των Ρωμαίων στην Ευρώπη.
Ανάμεσα στην Κερασούντα και στην Αμάσεια υπάρχει η πόλη Ορντού (πρώην τα αρχαία Κοτύωρα). Τόπος θυσίας Ελλήνων και Ελληνοποντίων κατά τους διωγμούς των ετών 1915-1922 με χιλιάδες μάρτυρες του Ελληνισμού, μας έθλιψε όλους.
Η Αμάσεια, πανέμορφη πόλη και αρχοντική με μεγάλο ποτάμι ήταν η αρχαία πρωτεύουσα των Ποντίων, έδρα της Δυναστείας των Μιθριδατιδών, βασιλέων του Πόντου επί ρωμαικής εποχής. Ο Μιθριδάτης Ευπάτωρ, κληθείς και παρακινηθείς από τους Εφεσίους εξόντωσε 80.000 Ρωμαίους επί της Μικράς Ασίας, οι οποίοι ουδέποτε συνήλθαν μετά το χτύπημα αυτό, αν και τελικά νίκησαν τον Μιθριδάτη και έκαναν τον Πόντο ρωμαική επαρχία.
Μετά από αυτό η λατινική γλώσσα ουδέποτε μπόρεσε να επικρατήσει επί της ελληνικής στα ανώτερα στρώματα της Μ. Ασίας με αποτέλεσμα το ανατολικό ρωμαικό κράτος το 610 να υιοθετήσει εκόν-άκον την ελληνική ως επίσημη γλώσσα του κράτους, το οποίο οι ιστορικοί ονομάζουν από το 610 μέχρι το 1453 βυζαντινό. Ο ίδιος ο Μιθριδάτης είχε ως επίσημη γλώσσα του κράτους του τα ελληνικά. Ο γράφων βρήκε επιγραφή πλησίον του λαξευτού τάφου του στην ελληνική και γνωρίζουμε ότι οι Μιθριδατίδες είχαν ελληνική παιδεία. Γενικώς η ελληνική ήταν μέχρι το 1923 η γλώσσα των μορφωμένων και ανωτέρων τάξεων του Πόντου σε αντίθεση πάντα με τον βαθύ Πόντο, ο οποίος μέχρι και την ανταλλαγή πληθυσμών ομιλούσε την ποντιακή διάλεκτο, ουδεμία βεβαίως σχέση έχουσα με την ελληνική.
Η εκδρομή έκλεισε στην Σαμψούντα, σημερινή πρωτεύουσα του Πόντου με 1.500.000 κατοίκους. Και εδώ επίσης υπάρχουν παλαιά ελληνικά αρχοντικά, αιώνια απόδειξη του πολιτισμού και του λεπτού γούστου των παλαιών Ελλήνων.
Στην Σαμψούντα αποβιβάστηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ την 19 Μαΐου 1919,ο οποίος κήρυξε έκπτωτο τον Σουλτάνο και έχοντας τους Έλληνες στα δυτικά,τους Ιταλούς στα νότια και τους Ρώσους Λευκούς ακόμη στο Καρς κήρυξε τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας των Τούρκων, δημιουργώντας στην πραγματικότητα ένα νέο έθνος. Ο Κεμάλ είναι παντού στην Τουρκία, είναι σαν να μην πέθανε ποτέ.
Η ταραγμένη δεκαετία 1912-1922 ήταν ένας θρίαμβος και του τουρκικού και του ελληνικού εθνικισμού, οι οποίοι χώρισαν οριστικά τα δύο έθνη, βεβαίως με εκατέρωθεν βαριές απώλειες. Πάντως η ταπεινή μου γνώμη θεωρεί ότι οι αριθμοί που αναφέρονται στις επίσημες Ιστορίες περί των απωλειών, αρμενικών, ελληνικών και τουρκικών είναι υπερβολικοί, έχουν ως σκοπό την δυσφήμιση του αντιπάλου και είναι ανακριβείς.
Νομίζω ότι ουδείς γνωρίζει την πραγματικότητα. Οι Τούρκοι έχουν 943 χρόνια στην Μικρά Ασία μετά την νίκη επί των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ το 1071, την οποία εορτάζουν ακόμη και σήμερα, αν κρίνω από κάποιες αφίσες που είδα.
Η Μάχη του Ματζικέρτ, αιώνια ήττα και ντροπή του Ελληνισμού, για την οποία το έθνος μας φέρει ακέραια την ευθύνη, μία ήττα αποτέλεσμα προδοσίας, αθλιότητας και απίστευτης ηλιθιότητας, έκανε την κεντροασιατική φυλή των Τούρκων γείτονές μας, οι οποίοι έκτοτε κατάφεραν και εκτούρκισαν σχεδόν όλες τις αρχαίες εθνότητες της Μ. Ασίας. Παρόλα αυτά η Ιστορία αυτά αποφάσισε και δεν αλλάζει.
Οι σημερινοί Τούρκοι μας φάνηκαν φιλόξενοι και ευγενικοί. Είναι οικονομικά καθυστερημένοι στην Ανατολή, αλλά πιστοί στις αρχές και παραδόσεις τους και μας φάνηκαν καλοί οικογενειάρχες. Η Κυβέρνηση κτίζει πολυκατοικίες και πωλεί ή ενοικιάζει τα διαμερίσματα σε χαμηλές τιμές με κλήρωση στους πολίτες σε μια προσπάθεια να επιλύσει το στεγαστικό πρόβλημα. Είναι όμως στωικοί και δυναμικοί και προσπαθούν. Συνιστώ σε όλους ένα ταξίδι στον Πόντο, ως τιμή στην Ιστορία μας. Κλείνοντας, συγχαίρω τον ΕΠΟΣ Φυλής για το ταξίδι αυτό και ιδιαίτερα την Πρόεδρο αυτού κ. Καλλιόπη Δηλαβεράκη για την πίστη της στον Σύλλογό της και στο έργο της.
.jpg "Ποντιακή βραδιά στο Μελίσσι Γιαννιτσών")
