 |
| Πόντιοι: Το ηρωικό και πολυτυραννισμένο ελληνικό φύλο ανά τους αιώνες |
Πόντος: Ο Πόντος είναι η ελληνική ονομασία της γεωγραφικής περιοχής των Β.Α. ακτών της Τουρκίας. Στο εσωτερικό η περιοχή εκτείνεται σε βάθος 200 έως 300 χιλιόμετρα.
Ο μεγάλος αποικισμός του Πόντου από τους Έλληνες ξεκίνησε γύρω στον 8ο αιώνα π.Χ. με πρώτη αποικία της Μιλήτου την Σινώπη.
Η Σινώπη με την σειρά της ίδρυσε το 756 π.Χ. την Τραπεζούντα, την Κρώμνα, το Πτέρυον, την Κώτωρο και άλλες.
Ο Ξενοφώντας στο έργο του Κύρου Ανάβασις το 401 π.Χ. περιγράφει την φιλοξενία των ομοεθνών Ελλήνων που γνώρισαν οι «Μύριοι» από τους Τραπεζούντιους.
Κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Τραπεζούντα και όλες οι ελληνικές πόλεις του Εύξεινου Πόντου, επεκτάθηκαν και προς το εσωτερικό της περιοχής, εξελληνίζοντας όλο και περισσότερα φύλα. Έτσι ο ελληνικός τρόπος ζωής, η ελληνική Παιδεία και η ελληνική γλώσσα θα εξαπλωθούν πάνω σε όλη την γεωγραφική περιοχή των Ποντίων.
Το βασίλειο του Πόντου επί βασιλείας του Πόντιου Μιθριδάτη Στ’ έφτασε στο υψηλότερο σημείο. Τελικά όμως υποτάχθηκε στους Ρωμαίους με τελευταία την Τραπεζούντα το 63 π.Χ.
Μετά την κατάλυση του βυζαντινού κράτους από τους Σταυροφόρους (1204), οι αδελφοί Αλέξιος και Δαβίδ, ίδρυσαν στην περιοχή του Πόντου την Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών, που κράτησε 257 χρόνια και γνώρισε μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ακμή. Το 1461 υπέκυψε και ο Πόντος στους Τούρκους οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Καθ' όλη την διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας ο Πόντος θα σημαδευτεί από τον εξισλαμισμό και την εμφάνιση του κρυπτοχριστιανικού φαινομένου. Το μεγαλύτερο κύμα εξισλαμισμού θα ενσκήψει στα τέλη του 17ου αιώνα. Με το Χαττ-ι Χουμαγιούν (ιερό διάταγμα) του Σουλτάνου το 1856 θα επιστρέψουν πολλοί εξισλαμισμένοι χριστιανοί πάλι πίσω στην χριστιανική εκκλησία.
Κατά τον 19ο αιώνα τα ρωσικά στρατεύματα ήρθαν στον Πόντο τρεις φορές. Οι χριστιανοί τους έβλεπαν σαν ελευθερωτές.
Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Νεότουρκοι αποφάσισαν να απαλλαγούν από τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Έτσι το καλοκαίρι του 1915 έλαβε χώρα η γενοκτονία των Αρμενίων. Την ίδια εποχή οι Έλληνες δεινοπαθούσαν από τις κακουχίες και τις πορείες στο εσωτερικό της Τουρκίας.
Το τέλος του πολέμου βρήκε την οθωμανική αυτοκρατορία μαζί με τους ηττημένους. Έτσι οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι Κούρδοι ζήτησαν την αυτοδιάθεσή τους. Οι Πόντιοι προσανατολίζονταν είτε στη δημιουργία Ελληνικού Ποντιακού Κράτους με ειδική σχέση με την Ελλάδα, είτε σε μορφή Ομοσπονδίας με τους Αρμένιους. Όμως το κράτος αυτό δεν δημιουργήθηκε ποτέ.
Το 1921 ο Κεμάλ υπέγραψε σύμφωνο φιλίας με την Σοβιετική Ένωση. Έτσι εύκολα στράφηκε εναντίον του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία, οπότε ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε. Τελικά στην συνθήκη της Λωζάννης οι χριστιανοί της Μικράς Ασίας και του Πόντου, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μετακομίσουν στην Ελλάδα. Η επιλογή του θρησκεύματος ως κριτήριο για την ανταλλαγή είχε ως αποτέλεσμα την εξαίρεση των εξισλαμισθέντων Ελλήνων Καππαδοκών, Ποντίων και άλλων. Με την ανταλλαγή που αποφασίστηκε στην Λωζάννη, περίπου 400.000 Πόντιοι κατέφυγαν στην Ελλάδα.
Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ακολουθεί ένα νέο μεγάλο μεταναστευτικό κύμα Ποντίων προσφύγων από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Το σύνολο των Ποντίων που μετανάστευσαν στον Καύκασο και την υπόλοιπη Ρωσία λόγω των διωγμών από τους Τούρκους από το 1914 μέχρι το 1918 που εγκαταστάθηκαν στην Σοβιετική Ένωση και προστέθηκαν στους ήδη υπάρχοντες έφτασε τους 700.000.
Μέχρι το 1937 οι εγκατασταθέντες Έλληνες στην Σοβιετική Ένωση ήταν ελεύθεροι να χρησιμοποιούν την μητρική τους γλώσσα, τις παραδόσεις και την θρησκεία τους.
Κατά την περίοδο κυριαρχίας του Στάλιν έχουμε τους διωγμούς, τις αλλαγές επωνύμων και τις μαζικές εκτοπίσεις των Ελλήνων του Πόντου στην Σιβηρία, στο Ουζμπεκιστάν, στο Καζαχαστάν και αλλού. Κατά την «περεστρόικα» του Γκορμπατσόφτο 1985 ανοίγουν τα σύνορα και οι Έλληνες Πόντιοι εμφανίζουν μια τάση μετανάστευσης προς την μάνα Ελλάδα.
Από την Μικρασιατική καταστροφή και μετά τελικά οι ξεριζωμένοι Έλληνες του Πόντου, της Μικράς Ασίας και όχι μόνο θα συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της εθνικής συνείδησης θωρακίζοντας με την παρουσία τους την Θράκη, την Μακεδονία και άλλα μέρη της Ελλάδας. Η αμφισβήτηση όμως που σε μεγάλο βαθμό δέχθηκαν από τους αδελφούς γηγενείς Έλληνες όταν εγκαταστάθηκαν και για πολλά χρόνια ήταν συνεχείς. Μέχρι πριν λίγα χρόνια είχαμε εγκαταστάσεις Ποντίων στην Ροδόπη όπως στην Κομοτηνή, στους Ασωμάτους, στα Παγούρια, στους Υφαντές, στο Μικρό Κρανοβούνιο, στην Καρυδιά, στον Ροδίτη, στο Θρυλόριο, στον Αετόλοφο, στις Σάπες, στα Κασσιτερά, στο Κίζαρι, στη Νέα Σάντα, στην Αίγειρο και στο Μεσοχώρι, για τους οποίους θα αναφερθούμε σε επόμενα γραπτά μας.
Η Γενοκτονία των Ποντίων
Στις 19 Μαΐου με την άφιξη του αρχισφαγέα του Ελληνισμού Μουσταφά Κεμάλ στην Σαμψούντα και τον σφάχτη Τοπάλ Οσμάν, άρχισε η δεύτερη και σκληρότερη φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας. Μέχρι το 1923 εξοντώθηκαν περί τα 353.000 άτομα, 1.134 ιεροί ναοί και 960 σχολεία καταστράφηκαν ολοσχερώς.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτές τις πράξεις από τους Νεότουρκους ήταν η εκτόπιση, οι εξισλαμισμοί, η εξάντληση από τις κακουχίες, οι βιασμοί, τα βασανιστήρια, η πείνα και η δίψα, οι πορείες θανάτου στην έρημο και οι εν ψυχρώ δολοφονίες και εκτελέσεις των θυμάτων. Όλοι αυτοί δεν ζητούν εκδίκηση αλλά έμπρακτη δικαίωση. Η Βουλή των Ελλήνων το 1994 αναγνώρισε την Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ανακηρύσσοντας την 19η Μαΐου ως «Ημέρα μνήμης για την Γενοκτονία των Ποντίων».
Πολλές άλλες χώρες έχουν αποδεχθεί και αναγνωρίσει επισήμως ως Γενοκτονία και τους διωγμούς των Ποντίων.
Η Ποντιακή Γενοκτονία έχει αναγνωριστεί το 2007 και από την Διεθνή Ένωση Μελετητών Γενοκτονίων (I.A.G.S.).
Θα πρέπει όμως να αναγνωριστεί και από μια δημοκρατική κυβέρνηση της Τουρκίας κάτι που δεν φαίνεται ορατό. Οι Πόντιοι σε κάθε γεγονός της ζωής τους είχαν και το ανάλογο έθιμο. Όπως κατά την διάρκεια του γάμου, της βάπτισης, της κηδείας, των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, του Πάσχα, όπως και τα κύρια έθιμά τους που είναι «τα Ταφία», τα «Παρχάρια» και «Οι Μωμόγεροι» και πολλά άλλα.
Παρχάρια
Έτσι ονόμαζαν οι Έλληνες του Πόντου τα θερινά βοσκοτόπια στις πλαγιές των ποντιακών Άλπεων όπου υπήρχαν και πολλά παρεκκλήσια. Σε αυτά την άνοιξη γινόταν μεγάλα πανηγύρια και έπαιρναν μέρος όλα τα χωριά των Ποντίων. Με λύρες, γαβάλια, αγγεία και νταούλια, με στολισμένα τα ζώα τους με λουλούδια και κουδούνια μετέβαιναν στα Παρχάρια όπου έμεναν σε πρόχειρα καταλύματα. Στις εκδηλώσεις που γίνονται τώρα το μοναδικό κοινό στοιχείο που υπάρχει με τα Παρχάρια του Πόντου και τις εκδηλώσεις που γίνονται σήμερα είναι μόνο το ορεινό τοπίο.
Λίγα χιλιόμετρα μετά το Οχυρό της Νυμφαίας εδώ και χρόνια οι Πόντιοι της Ροδόπης αναβιώνουν κάθε άνοιξη το υπαίθριο πανηγύρι των Παρχαρίων του Πόντου. Εκεί υπάρχει και το εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου Αργυρουπόλεως. Πραγματοποιούνται αναπαραστάσεις εθίμων, παραδοσιακοί χοροί, επίδειξη παρασκευής παραδοσιακών εδεσμάτων και παραδοσιακό γλέντι με συμμετοχή γνωστών ερμηνευτών.
Τα Ταφία
Την Κυριακή του Θωμά ορισμένοι και την Δευτέρα, οι Πόντιοι τιμούν τους νεκρούς τους. Πιστεύουν ότι οι ψυχές των νεκρών ανεβαίνουν από τον Άδη την ημέρα της Ανάστασης και παραμένουν στην Γη ως την ημέρα του Αγίου Πνεύματος.
Έτσι κάθε Κυριακή του Θωμά τότε και τώρα συγγενείς και φίλοι των νεκρών συγκεντρώνονται στα κοιμητήρια πάνω στους τάφους των αγαπημένων τους παραθέτοντας γεύμα προς τιμήν τους, με εδέσματα που παρασκευάζουν στο σπίτι και άρεσαν στον νεκρό έχοντας μαζί τους και βαμμένα κόκκινα αυγά και ποτά. Με τα τρίματα ενός αυγού σχηματίζουν και τον σταυρό πάνω στο μνήμα του συγγενούς τους. Έτσι με όλα αυτά νιώθουν σαν να γευματίζουν μαζί με το αγαπημένο τους πρόσωπο που έφυγε από την ζωή.
Οι Μωμόγεροι
Το έθιμο αυτό διαδραματίζεται κατά την διάρκεια του δωδεκαημέρου και προέρχεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες Πόντιοι κατέβαιναν στα χωριά με σκοπό την συλλογή και την διάχυση πληροφοριών. Ο τελετουργικός χορός που έκαμναν οι Μωμόγεροι ανύψωνε το ηθικό των συμπατριωτών τους αλλά και τους προετοίμαζε για τον ξεσηκωμό χωρίς να το αντιλαμβάνονται οι Τούρκοι. Η περιοχή του Πόντου γέννησε μεγάλες μορφές του Ελληνισμού. Ορισμένοι από αυτούς είναι οι εξής:
Ο Διογένης ο Κυνικός φιλόσοφος, Ηρακλείδης ο Ποντικός, φιλόσοφος και αστρονόμος, Δημήτριος και Διονυσόδωρος μαθηματικοί, Στράβωνας γεωγράφος, φιλόσοφος και ιστορικός. Μαρκιανός ο Ηρακλείωτης γεωγράφος. Μιθριδάτης Στ' ευπάτωρ τελευταίος βασιλιάς του Πόντου. Αγία Ελένη εκ Σινώπης, Άγιοι Ευγένιος ο Τραπεζούντιος, Άγιος Αθανάσιος ο ιδρυτής της μονής Μεγίστης Λαύρας και θεμελιωτής του μοναχισμού στο Άγιο Όρος. Όσιος Γεώργιος Καρσλίδης. Εθνομάρτυρας Καπετανίδης Νικόλαος. Ψωμιάδης Πολύκαρπος Μητροπολίτης Ξάνθης. Σουμελίδης Γερβάσιος Επίσκοπος Σεβάστειας και Μητροπολίτης Γρεβενών. Ιεροεθνομάρτυρας Λαζαρίδης Αιμιλιανός. Μητροπολίτης Τραπεζούντος Χρύσανθος Φιλιππίδης από την Ροδόπη. Σακκόπουλος Νικόλαος Μητροπολίτης Μαρωνείας. Ξιφιλίνος Υψηλάντης Κωνσταντίνος Σεβαστοκράτωρ. Δαυίδ Μέγας Κομνηνός ο τελευταίος αυτοκράτορας της Τραπεζούντας. Μουρούζης Κωνσταντίνος Ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας. Ξιφιλίνος Ιωάννης οικουμενικός πατριάρχης Κωνταντινουπόλεως. Αλέξιος Β' Μέγας Κομνηνός αυτοκράτορας Τραπεζούντος. Αλέξανδρος Υψηλάντης αρχηγός Φιλικής Εταιρείας. Κωφίδης Ματθαίος βουλευτής μάρτυρας απαγχονίστηκε. Βασίλαγας (Βασίλειος) Ανθόπουλος οπλαρχηγός του Πόντου. Κουρτίδης Ευκλείδης οπλαρχηγός του Πόντου. Θεοφυλάκτου Θεοφύλακτος αγωνιστής του Εθνικού Συμβουλίου Ποντίων. Κοτζά Αναστάς (Αναστάσιος Παπαδόπουλος) οπλαρχηγός του Πόντου. Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, πρωτεργάτης της Κίνησης για την Ανεξαρτησία του Πόντου. Τριανταφυλλίδης Σάββας μέγας ευεργέτης. Λαμπριανίδης Λάμπρος υπουργός. Λεοντίδης Νίκος υπουργός Γεν. Διοίκησης Θράκης. Ιασονίδης Λεωνίδας υπουργός. Ισαάκ Λαυρεντίδης βουλευτής. Σαρηγιαννίδης Βίκτωρ άξιος αρχαιολόγος. Πασσαλίδης Ιωάννης ιατρός και πολιτευτής. Ενεπεκίδης Πολυχρόνης καθηγητής. Χρύσανθος Θεοδωρίδης τραγουδιστής "Το αηδόνι του Πόντου". Και πάρα πάρα πολλοί άλλοι.
Σε ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία δύσκολα συναντάται άλλο παράδειγμα λαού, τόσο μικρού όπως οι Πόντιοι, ένας απομονωμένος λαός ανά τους αιώνες, ο οποίος παρά την ανελέητη πίεση που δέχθηκε από τους βαρβάρους κατάφερε να διατηρήσει ακέραιη την φυλετική του καθαρότητα και την εθνική του συνείδηση και υπόσταση.
Γι’ αυτό όσο υπάρχουν Πόντιοι θα υπάρχει και η Ελλάς.
Πηγή:
Χρόνος
